خوراک‌های حلال و حرام: آثار و پیامدهای آنها از منظر قرآن و روایات توجه به حلال و حرام یکی از ضروری ترین بحث ها در زندگی انسان است زیرا تاثیراتی که از آنها به جا می ماند در وجود و سعادت شخص اثر مستقیمی خواهد داشت. هدف از این تحقیق شناسایی خوردنی ها و نوشیدنی ها از منظر قرآن و روایات است و اینکه استفاده از آنها چه پیامدهایی در پی خواهد داشت. برای دست یافتن به این سوالات در این نوشتار از آیات پرنور قرآن کریم، روایات گرانقدر ائمه معصومین(ع) و سپس کتبی مانند کتابهای فقهی، پزشکی، اخلاقی که بزرگان در این زمینه به رشته تحریر درآورده اند استفاده شده است. نوشتار حاضر شامل سه فصل می باشد. در فصل اول به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی و کاربردی حلال و حرام، طیبات و خبائث پرداخته می شود و سپس ملاک های حلیت و حرمت بیان می شود. موضوع حلال و حرام، موضوعی است که از قدیم الایام در میان ملل مختلف همواره وجود داشته هرچند آنها در نوع،‌میزان و علت محرمات باهم اختلاف نظر داشته اند و اکثر موارد حرام را به معتقدات، افسانه ها و خرافات انسانهای ابتدایی ارتباط می دادند، سپس ادیان بزرگ آسمانی دستورات و نصایح ارزنده ای درباره حلال و حرام با خود به ارمغان آوردند و انسان را از مرحله پست خرافات و افسانه پرستی به مرتبه والای انسان دانا و شرافتمندانه ارتقاء دادند. موضوع حلال و حرام جزء مسائلی بود که اهل جاهلیت درباره آن به گمراهی و سرگشتگی عجیبی گرفتار بودند. به طوری که آنان اشیاء حرام و ناپاک را حلال می کردند و چیزهای پاکیزه و حلال را حرام می دانستند و از طرف دیگر مشرکین و اهل کتاب نیز همین باور را داشتند. در کتاب حاضر در فصل اول درخصوص معنای اصطلاحی حلال به سخنی از فرموده های رسول گرامی اسلام(ص) اشاره شده است که می فرمایند: «حلال آن چیزی است که خداوند در قرآن حلال کرده است و چیزی که ممنوعیتی در آن نباشد و مانع انحطاط و خرابی ها باشد و همچنین مخالف حرام است.» در ادامه به کاربرد حلال در قرآن اشاره شده است و در این راستا آمده است: در آیات کریمه قرآن 48 بار مشتقات مختلفی از واژه حلّ آمده است. در یکی از این آیات آمده است: ای مردم! از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه بخورید. از این رو می توان گفت: حرام، چیزی است که ممنوعیتی در آن وجود داشته و مخالف با حلال باشد. نیز نویسنده در رابطه با کاربرد حرام در قرآن به سه وجه از وجوه آن اشاره کرده است: منع کردن، حرام نمودن و مکان ومحل تحریم،‌نظیر این آیه: این ماه در برابر آن ماه حرام است. در بخش بعدی از کتاب حاضر به مفهوم شناسی طیبات پرداخته شده و به موارد آن نظیر معنای لغوی و اصطلاحی طیبات و کاربرد آن در قرآن اشاره گردیده است. از منظر نگارنده طیب به معنای عاری بودن هرچیزی است از خلطی که آن را تیره و ناپاک سازد و خلوص آن را از بین ببرد مثل قول طیب که کلامی است که از لغوو شتم و خشونت وسایر عاری است. به نقل از تحقیق حاضر، در قرآن چهل و نه بار مشتقات مختلف واژه طیب بکار رفته و مصادیقی برای آن عنوان شده است: مانندحلال و پاک، و سخن خداوند در آیه «و (مال) پاک (و مرغوب آنان) را با (مال) ناپاک (خود) عوض نکنید، است و ...» در بخش بعدی به مفهوم لغوی و اصطلاحی خبائث اشاره شده و همچنین کاربرد آن در قرآن کریم بیان گردیده است. همچنین در این خصوص به خبائث از منظر فخررازی پرداخته شده است: «هرچه به عرف و عادت عرب پاک نباشد و آن را نخورد آن چیز را از جمله خبائث می داند.» همچنین ملاک های حلیت از موضوعات بخش بعدی است و موارد آن عبارتند از: تنفر نداشتن طبع و فطرت آدمی از آن، طیب و پاک بودن و عدم ضرر و زیان به فرد و اجتماع. توصیه قرآن به غذای طیب و حلال، تاثیرات مفیدی در بهداشت جسم و روان انسان دارد و این مطلب از خدمات بزرگ قرآن و اسلام به بشریت است. پس می توان گفت مراد از حلیت،‌طیب بودن آن است که رزق طوری باشد که طبع بشر از آن محروم نباشد، یعنی طبع آدمی آن را پاکیزه بداند و از آن خوشش آید و ملاک حلیت شرعی هم همین است. فلسفه محرمات موضوع بخش بعدی است که از جمله مواردی که در فلسفه محرمات می توان نام برد فلسفه حرمت غذاهای پلید است: «ممنوعیت غذاهای پلید(غیربهداشتی) و تنفرآمیز یکی از خدمات ادیان الهی به بشریت است،‌که البته این مطلب خاص قرآن کریم نیست و در ادیان گذشته سابقه دارد و از آنجا که تنفر انسان از غذاهای پلید یک امر طبیعی درونی انسان است. لذا این حکم قرآن کریم و ادیان الهی قبلی موافق طبیعت انسان است و به نوعی حکم ارشادی است و لذا نمی توان آن را یک معجزه علمی ادیان الهی یا قرآن محسوب کرد...» در این بخش به بررسی فلسفه این محرمات پرداخته شده است. مواردی نظیر فلسفه تحریم مردار، خون، گوشت خوک، شراب و فلسفه تحریم آنچه نام غیر خدا برآن برده شده است. به نقل از کتاب حاضر، قبل از ظهور اسلام، شرابخواری به صورت امری عادی در بین مردم رواج پیدا کرده بود و اسلام برای آنکه مردم آمادگی پیدا کنند یک دفعه شراب را حرام نکرد بلکه در سوره نحل آیه 67 به صورت یک امر زشتی آن رامطرح نموده. بعد از آن در سوره بقره آیه 218 به صورت قاطع، موضوع خبائث شراب را بیان می نماید و در سوره نساء آیه 43 مسئله صریح تر تذکر داده می شود و در نتیجه در سوره مائده آیه 90 و 91 حکم قطعی و حرام بودن آن را بیان می فرماید.» در فصل دوم به خوردنی ها و نوشیدنی های حلال و حرام پرداخته می شود. در این بخش علاوه بر بررسی گیاهان که شامل میوه ها،‌حبوبات و سبزیجات است به گوشت حیوانات حلال گوشت نیز پرداخته شده است. در خصوص انجیر یکی از این خوردنی های پرخاصیت آمده است: انجیر میوه ای است بس عالی و مفید و دارای تخم های بسیاری که می شود از یک دانه آن درخت های بی شماری پرورش داد. در قرآن مجید فقط یک مرتبه کلمه تین(انجیر) آمده است و حتی به آن قسم خورده شده است.» در ادامه این بخش در رابطه با فواید گوشت پرندگان از منظر روایات به روایتی از حضرت امام صادق(ع) اشاره شده است: از امام صادق(ع) درباره بهترین غذا در دنیا و آخرت سوال شد؟ امام (ع) در جواب فرمود: بهترین غذا در دنیا و بهشت گوشت پرندگان است،‌مگر سخن خداوند بزرگ را در قرآن نشنیده ای که فرمود: برای بهشتیان از گوشت پرندگان هرچه میل داشته باشند، هست و به وسیله این گوشت از آنها پذیرایی می شود.» نیز در بخش بعدی از تحقیق حاضر به نوشیدنی های حلال پرداخته می شود نظیر آب، شیر و سرکه. همچنین در ادامه به فواید سرکه از نظر علم پزشکی اشاره شده است که قسمتی از آن را مرور می کنیم: «اگر بدانیم برای هضم غذا، ترشحات معده لازم است و این ترشحات است که روی مواد غذایی اثر کرده و آن را به صورت قابل جذب بدن می سازد و نیز اگر بدانیم فعالیت کبد و ترشح صفراوی فعالیت و ترشحات معده را تکمیل و موادغذایی را جذب بدن میکند و ... آن وقت است که به خواص سرکه که محرک ترشحات معده است و فعالیت سلول های کبدی را زیاد می کند و موجب ترشح صفری می شود، پی می بریم.» در بخش بعدی که موضوع آن خوردنی های حرام است به انواع این خوردنیها اشاره شده است نظیر: گوشت مردار، خون،‌گوشت خوک،‌حیوانی که خفه شده یا بر اثر ضربه کشته شده و یا از بلندی افتاد باشد ، درنده ای او را دریده باشد و حیواناتی که در هنگام ذبح نام غیرخدا برآنها برده شده است. «در موقع ذبح باید بسم الله گفت و نام خدا را برزبان جاری کرد. در آیات متعدد اشاره شده است،‌چیزهایی که نام خدا برآنها موقع ذبح گفته نشود و نام غیرخدا برآنها برده شود آنها همه حرام هستند.» همچنین گوشت حیواناتی که قمار روی آنها انجام شده است مورد دیگری است که در ادامه به آن پرداخته شده است که در این راستا می خوانیم: «ازلام که جمع زلم است، فقط دوبار در قرآن به کار رفته است و در آیه 3 سوره مائده نشان می دهد که تقسیم با ازلام، قمار بوده که در اسلام تحریم شده است. (کلمه ازلام به معنای ترکه چوب هایی است که در ایام جاهلیت وسیله نوعی قمار بوده، و عمل استفسام به وسیله قداح این بوده که شتری یا حیوانی دیگر را سهم بندی می کردند، آنگاه ترکه چوب ها را برای تشخیص اینکه چه کسی چندسهم می برد و چه کسی اصلاً سهم نمی برد یکی پس از دیگری بیرون می کشیدند و ... نویسنده در دنباله این مطلب به نوشیدنی های حرام پرداخته و علاوه بر تشریح آنها به ضررهای شراب می پردازد: «شراب این ماده قرمزرنگ که انسان را به حالت مستی درمی آورد و او را از نعمت فهم دور می سازد، ضررهای جسمی، عقلی، روحی، دینی و دنیایی فراوانی دارد. ضررهایی که برای سلامت دارد، ضرر عقلی، ضرر مالی، ضرر اجتماعی و ضرر معنوی است که فراموشی از یاد خداست. آثار و پیامدهای خوراک های حرام و عوامل ورود حرام در زندگی، موضوع فصل سوم مجموعه حاضر است همچنین موضوع دیگری که به آن اشاره شده است، آثار و فواید کسب حلال است که یکی از آنها، صفا و پاکی قلب و جاری شدن حکمت از آن می باشد. به نقل از کتاب حاضر غذای حلال در نورانیت قلب و سعادت انسان تاثیر دارد و لذا آنهایی که طالب سعادتند، در کمال جدیت و مراقبت از خوردنی های خویش مراقبت دارند که مبادا لقمه از حرام واقعی، گرچه در ظاهر هم به حکم شرع برآنها حلال باشد، بخورند. زیرا تمام سعادت انسان در سلامتی قلب اوست. در بخش بعدی این مبحث به عوامل ورود حرام در زندگی پرداخته می شود که ناشی از ندادن خمس و زکات، ربا، رشوه، خوردن مال یتیم،‌غش در معامله، مال غصبی و ... است. بنابر قول نگارنده مراتب گناه مختلف می باشد کیفر گناه و آثار مترتب برآن هم، متفاوت است. زیرا بعضی از گناهان، گذشته از آنکه انجام دادن آن گناه جرم است غالباً‌ زمینه برای ارتکاب گناهان دیگری هم می شود که خوردن مال حرام و شبهه ناک از جمله آنهاست و آثار غذاهای حرام در روحیات انسان، به قدری واضح و مشهود است که بزرگترین سد و حجاب و مانع رسیدن به فیوضات الهی می شود. آثار و پیامدهای خوراک حرام موضوع بخش بعدی است که از نظر دنیوی و اخروی بررسی می شود. عدم استجابت دعا، قساوت قلب، قبول نشدن اعمال، اثر سوء در نطفه، محروم شدن از دوستی اهل بیت، از بین رفتن حسنات، فقر و تهیدستی و از بین رفتن برکت، از آثار و پیامدهای خوراک حرام از نظر دنیوی می باشد. «یکی از آثار کسب حرام فقر و تهیدستی است همچنان که رسول اکرم(ص) فرموده اند هرکس از طریق ناروا و حرام مالی به دست آورد، خداوند تهیدست و فقیرش فرماید. همچنین پیامدهای کسب حرام از نظر اخروی، محروم شدن از بهشت، خشم الهی و لعن ملائکه، عذاب در برزخ و قیامت و حسرت خوردن در روز قیامت است. نویسنده آورده است «یکی از آثار و پیامدهای لقمه حرام، محروم شدن از بهشت است. چرا که بهشت خانه و جایگاه پاکان است، تا زمانی که انسان آلوده به گناه باشد وارد بهشت نخواهد شد.» در ادامه به آیه ای از قرآن کریم اشاره شده است مبنی بر اینکه: «بشتابید به سوی آمرزش پروردگار خویش، به سوی بهشتی که پهنایش آسمانها و زمین را فراگرفته است و برای پرهیزگاران مهیاست.» نویسنده معتقد است در اسلام برای اصلاح، اصول و قواعد روشنی پایه گذاری شده که مسائل حلال و حرام براساس آنها استوار گردید و ترازوی حق و عدالت را برای سنجش حلال و حرام برقرار نمود. از این پس مسلمانان به درستی، حلال و حرام را با توجه به آیات و دستورات رسیده به مرحله اجرا می گذاشتند. نوشتار حاضر گامی است در این مسیر و تلاشی است در این راستا.