کتاب رساله و شرح آینده یک خیال اثری از زیگموند فروید، بنیان‌گذار علم روانکاوی است. این کتاب با ترجمه ابراهیم رنجبر و احسان کریمخانی منتشر شده و به بررسی ریشه‌ها، شکل‌گیری و آینده مذهب از منظر روانکاوی می‌پردازد. این کتاب برای علاقه‌مندان به روانشناسی، روانکاوی، فلسفه دین و مطالعات فرهنگی مناسب است. اگر می‌خواهید با دیدگاه فروید درباره مذهب و ریشه‌های آن آشنا شوید، این اثر انتخاب مناسبی است. «فروید» در کتاب «رساله و شرح آینده یک خیال»، اصول روان کاوی را به کار می‌گیرد تا توضیحی درباره‌ی مذهب، که به عقیده‌ی او پدیده‌ای اجتماعی است، ارائه کند.

درباره کتاب رساله و شرح آینده یک خیال

«فروید» در این کتاب به ارائه‌ی بینش‌های خود در مورد جنبه‌های مختلف شکل‌گیری و گسترش مذهب می‌پردازد. او در این اثر، یک «منتقد» خیالی را خلق می‌کند، به همین خاطر کتاب به صورت گونه‌ای از دیالوگ ارائه شده است. در حقیقت می‌توان گفت این منتقد خیالی، نماینده‌ای از جامعه به شکل کلی است. موضوع و محتوای کتاب: تحلیل روانکاوانه دین: فروید در این کتاب، دین را به عنوان یک پدیده اجتماعی و محصول نیازهای روانی انسان بررسی می‌کند. او معتقد است که انسان برای پاسخ به نیازهای روانی و ترس‌های وجودی خود، به خلق داستان‌ها و باورهای دینی روی می‌آورد. گفت‌وگو با منتقد خیالی: ساختار کتاب به صورت دیالوگ میان فروید و یک منتقد خیالی است که نماینده جامعه تلقی می‌شود. این شیوه به فروید امکان می‌دهد تا دیدگاه‌های مختلف درباره دین را مطرح و نقد کند. سه شرح بر کتاب: علاوه بر متن اصلی، سه تفسیر و شرح از نویسندگان مختلف بر این کتاب افزوده شده که هر یک از زاویه‌ای متفاوت به تحلیل اثر فروید می‌پردازند. این شروح، ابعاد مختلف کتاب را روشن‌تر می‌کنند و به فهم عمیق‌تر آن کمک می‌نمایند.

خواندن کتاب رساله و شرح آینده یک خیال را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

علاقه‌مندان به روانکاوی و روانشناسی دین که می‌خواهند دیدگاه زیگموند فروید را درباره منشا، شکل‌گیری و کارکردهای دین از منظر روانشناسی عمیق‌تر بشناسند. پژوهشگران و دانشجویان فلسفه دین و مطالعات فرهنگی که به تحلیل انتقادی دین و نقش آن در جامعه و روان انسان علاقه‌مندند و می‌خواهند با رویکردی روانکاوانه و تاریخی به موضوع نگاه کنند. کسانی که به نقد و بررسی باورهای دینی و ریشه‌های روانی آن علاقه دارند و می‌خواهند بفهمند چگونه دین می‌تواند به عنوان یک توهم جمعی و محصول نیازهای ناخودآگاه انسانی تحلیل شود. خوانندگانی که به دنبال درک رابطه میان تمدن، عقلانیت و دین هستند و می‌خواهند بدانند از دیدگاه فروید آینده دین چگونه خواهد بود و چه جایگاهی در جوامع پیشرفته خواهد داشت. همچنین، این کتاب برای افرادی که به مطالعه مباحث روانشناسی عمیق، نظریه‌های فروید و تأثیرات آن بر فهم فرهنگ و مذهب علاقه‌مندند، منبع مناسبی است. بنابراین، اگر به مباحث روانشناسی، فلسفه دین، نقد اجتماعی و فرهنگی دین و نظریات فروید در این زمینه علاقه دارید، مطالعه این کتاب بسیار مفید خواهد بود.

در بخشی از کتاب رساله و شرح آینده یک خیال می‌خوانیم

ارزش خاص تصورات دینی در چیست؟ از خصومت با فرهنگ گفتیم و آن را حاصل فشاری می‌دانیم که فرهنگ اِعمال می‌کند؛ یعنی همان مطالبهٔ چشم‌پوشی از غریزه. اگر کسی تصور کند ممانعت‌های فرهنگ برداشته شده است، چه‌بسا هر کسی هر زنی را که خواست ابژهٔ جنسی خود قرار می‌دهد و رقیب یا هر کسی را که بر سر راه عشقش باشد بی‌هیچ تردیدی می‌کشد و هر مالی را بی‌اجازهٔ صاحبش برمی‌گیرد، وه که رشتهٔ ارضاءِ [میل] فرد چه چشم‌نواز خواهد بود! آری، آدمی متعاقباً با نخستین دشواری مواجه خواهد شد؛ یعنی همگان دقیقاً حوائجی مشابه دارند. هر کسی می‌خواهد، مثل من، بدون توجه به دیگری، هر چه خواست بکند. به این ترتیب، در واقعیت فقط یک نفر می‌تواند بدون هیچ قیدوبندی با حذف موانع فرهنگ شادکام شود، چنین فردی خودکامه، حاکمی قاهر، خواهد بود که تمامی ابزارهای قدرت را یکجا قبضه کرده است و به همین دلیل آرزو خواهد کرد دیگران حداقل در مقابل دستوری فرهنگی سر فرود آورند: «مبادا کسی را بکشی». با وجود این، عطش براندازیِ فرهنگ چه ناخجسته و کوته‌بینانه است! آنچه پس از آن باقی می‌ماند وضعی طبیعی است که تحمل آن سخت‌تر [از فرهنگ] خواهد بود. درست است طبیعت هیچ محدودیتی برای غریزهٔ ما طلب نمی‌کند و می‌گذارد هرچه می‌خواهیم بکنیم، ولی راهکارهای منحصربه‌فردی نیز برای تحدید ما دارد. طبیعتْ ما را با همان سردی و سنگدلی و بی‌رحمی که ظاهر می‌شود، نابود می‌کند. آن هم احتمالاً به‌واسطهٔ همان چیزهایی که مایهٔ رضایتمندی و ارضایِ ما را فراهم می‌آورد. یقیناً از پیِ خطرات ناشی از طبیعت بود که ما گردهم آمدیم و فرهنگ را بنا کردیم، فرهنگی که مضافاً آهنگ زندگی جمعی ما را ممکن کرده، زیرا وظیفهٔ اساسی تمدن، یعنی دلیل وجودی آن، دفاع از ما در مقابل طبیعت است. همه می‌دانیم فرهنگ به انحای مختلف و به‌خوبی از عهدهٔ این کار برآمده و مشخصاً به مرور زمان نیز بهتر از پیش عمل خواهد کرد. وانگهی، هیچ‌کس بر این خیال خام نیست که طبیعت مغلوب شده و در هم شکسته؛ مگر عده‌ای جسور که امیدوارند طبیعت برای همیشه و تماماً به انقیاد آدمی درآید. در طبیعت عناصری هست که هر نوع سلطهٔ آدمیزاد را به سخره می‌گیرد؛ زمین می‌لرزد و همه‌چیز را در هم می‌پیچد و حیات و آثار آدمی را به زیر می‌کشد؛ آب طغیان می‌کند و همه چیز را در غرقابی هایل فرو می‌بلعد؛ طوفان‌هایی که هرچه را بر سر راهشان باشد برمی‌کند؛ بیمارهایی که به‌تازگی دریافته‌ایم ناشی از هجمهٔ دیگر موجودات است؛ و نهایتاً معمای جانکاه مرگ که هیچ درمانی تا به امروز برای آن یافت نشده و احتمالاً یافت نیز نخواهد شد. طبیعت به یاری همین نیروها علیه ما قد علم می‌کند، آن قاهرِ سنگدلِ رام‌نشدنی؛ طبیعت دیگر بار ناتوانی و فتورمان را به رخمان می‌کشد؛ مایی که می‌پنداریم با کار فرهنگ مفّری یافته‌ایم. یکی از معدود تأثرات رضایت‌بخش و مطلوب آدمی زمانی است که در مواجهه با بلایای طبیعی، ناسازگاری میان فرهنگ و همهٔ مصائب و خصومت‌های درونی خویش را فراموش می‌کند و آن وظیفهٔ عمومی بزرگ را مبنی بر محافظت از خود در برابر نیروی غالب طبیعت فرامی‌خواند. تحمل زندگی برای فرد و عموماً نوع بشر کاری دشوار است. آدمی عضو هر فرهنگی که باشد، آن فرهنگ محرومیت‌هایی بر او تحمیل می‌کند و دیگران نیز [به سهم خود] مایهٔ رنج و عذاب او می‌شوند؛ خواه به اقتضایِ دستورات فرهنگ و خواه نقایص آن. افزون بر این، زخم‌هایی هم هست که طبیعت سرکش، همان که بشر سرنوشت می‌خواندش، بر او می‌زند. آدمی احتمالاً تصور می‌کند چنین وضعی انتظار مضطربانهٔ او را به وضعیتی ثابت تبدیل می‌کند و زخمی عمیق بر خودشیفتگیِ ذاتی او وارد می‌آورد. ما از پیش می‌دانیم فرد چگونه به لطمات ناشی از فرهنگ و دیگر آدمیان واکنش نشان می‌دهد؛ او، به فراخور، در مقابل قواعد فرهنگ تا حدودی که باید مقاومت می‌کند و با آن به خصومت برمی‌خیزد. ولی چگونه می‌توان مقابلِ نیروی غالبِ طبیعت و سرنوشتی مقاومت کرد که برای او مانند دیگران تهدید به شمار می‌رود؟ فرهنگ او و به همین ترتیب دیگران را از این کار دشوار نجات می‌دهد؛ باید گفت تقریباً فرهنگی نیست که چنین نکند. فرهنگ در دفاع از آدمی لحظه‌ای درنگ نمی‌کند، هرچند آن را با ابزار دیگری دنبال می‌کند. این وظیفه چندگانه است. آدمی وقتی خودبینی‌اش با تهدیدی جدی مواجه می‌شود آرامش می‌جوید؛ زندگی و جهان باید عاری از وحشت‌های ناشی از آن تهدیدها باشد؛ وانگهی، قوی‌ترین علقه‌های عملی آدمی، هم کنجکاوی او را برمی‌انگیزد و هم پاسخی می‌طلبد.