رویا

کتاب «رویا» یا «تفسیر خواب» اثر زیگموند فروید، یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آثار روانکاوی است که در آن فروید نظریه خود را درباره خواب و رویا ارائه می‌دهد. در این کتاب فروید رویاها را «شاهراه ورود به ناخودآگاه» می‌داند و معتقد است که رویاها بیانگر تحقق آرزوهای سرکوب‌شده در ذهن انسان هستند. کتاب «رویا» برای علاقه‌مندان به روانشناسی، روانکاوی، فلسفه ذهن و کسانی که می‌خواهند به درک عمیق‌تری از ناخودآگاه و معنای خواب‌ها برسند، بسیار مناسب است. این اثر کلاسیک، گامی بزرگ در فهم علمی رویاها و نقش آن‌ها در زندگی روانی انسان است و همچنان یکی از منابع اصلی در مطالعات روانکاوی محسوب می‌شود.

درباره کتاب «رویا»

رویا و خواب از نظر فروید خاستگاه تحقق آرزوها و امیال سرکوب شده انسان است. او خواب را پلی به درون ناخودآگاه انسان در نظر می‌گیرد. در کتاب تاویل رویا (The interpretation of dreams) فروید ابتدا به بررسی نظریه‌های گذشتگان می‌پردازد و بعد نظریه خود را عنوان می‌کند. خواب به‌ واقع تصاویر و ماجراهایی است که در ناخودآگاه انسان توسط ذهن ساخته ‌و پرداخته می‌شود و مبنای اصلی آن را امیال، خواسته‌ها و آرزوهای ما تشکیل می‌دهد و ناخودآگاه از این طریق ما را به آرامش می‌رساند؛ اما چنانچه این خواب و رویا با آرزوهای ما در تضاد باشد آن‌گاه کابوس پدید می‌آید. بیش از یک قرن پیش فروید با نوشتن کتاب تاویل رویا، برای تفسیر خواب و رویا، که پیش از آن موضوع حدس و گمان‌های عوامانه و سطحی بود، پایه و اسلوبی علمی و نظام‌مند فراهم کرد و گامی بزرگ در زمینه‌ی جست و جوی علمی در ذهن انسانی و فهم پدیده‌ها و مسائل ذهنی برداشت. با این حال در آغاز کتاب پیش از ارائه نظریه خویش، یعنی تلقی خواب دیدن به منزله‌ی تحقق آرزو، سابقه تحلیل علمی رویا‌ها را به تفصیل بررسی کرد که آن نیز نمونه‌ای از کار دقیق پژوهش‌گرانه و ارج‌شناسی تلاش‌های دیگران به‌ شمار می‌آید. زیگموند فروید (Sigmund Freud) در این کتاب از دو روش برای تحلیل رویا استفاده می‌کند، یکی روش تداعی رویا، یعنی آنکه در آن سعی می‌کند رویای خود را به خاطر آورده و آن را بازگو کند و دوم روش تفسیر نمادها این همان روش قدیمی است که خواب‌گزارها از آن استفاده می‌کردند. فروید با آثار خود و به ویژه تأویل رؤیا توانست در دوره‌ی یکه‌تازی پوزیتیویست‌ها ثابت کند که انگیزه‌های اعمال و افکار انسان در موارد بسیاری خارج از حوزه‌ی آگاهی او هستند. نویسنده در تأویل رؤیا با طرح این معنا که زبان ناخودآگاهی انسان همان نمادهای رؤیاهای او، و هر رؤیایی تحقق آرزوی اوست، جزو معدود اندیشمندانی شد که گذشته از نقدهای کارل گوستاو یونگ تا اندیشمند فرانسوی ژاک دریدا، توانست افقی همیشگی به روی درک معنای پر رمز و راز انسان بگشایند. پژوهشگران زندگی پژوهشی فروید را به سه مرحله تقسیم می‌کنند. در مرحله اول تحقیقات او بیشر جنبه بالینی دارد که نتیجه آن آثاری است مانند «تاویل رویا»، در دوره دوم بیشتر به مباحث فرهنگی پرداخته است و در سومین دوره تأملات او فلسفی و فرا روانشاختی می‌شوند. تاویل رویا شامل هفت فصل با عناوین نوشته‌های علمی در باب مسائل رویا، شیوه تاویل رویا، رویا به مثابه تحقق آرزو، تحریف در رویاها، موضوع و منابع رویاها، عمل رویا و روان‌شناسی فرآیندهای رویا است. بر اساس نظریه فروید، تفاوت بین رؤیاهای لذت‌بخش و کابوس‌ها در این است که هر دو نوع رؤیا در اصل تحقق آرزوهای ناخودآگاه هستند، اما تفاوت در نحوه بروز و احساسات همراه آن‌هاست: رؤیاهای لذت‌بخش معمولاً تحقق آرزوهای ناخودآگاه‌اند که به شکل نمادین و تغییر یافته ظاهر می‌شوند و فرد در خواب احساس رضایت و لذت می‌کند. این رؤیاها بیانگر ارضای تمایلات و خواسته‌های سرکوب‌شده‌اند که در حالت بیداری قابل پذیرش نیستند ولی در خواب به شکلی آرامش‌بخش بروز می‌یابند. کابوس‌ها یا رؤیاهای اضطرابی ظاهراً ناراحت‌کننده و ترسناک‌اند، اما فروید معتقد است حتی آن‌ها نیز تحقق نوعی آرزوی سرکوب‌شده‌اند که ناخودآگاه فرد می‌کوشد آن را به شکل نمادین بیان کند. احساسات منفی در کابوس‌ها ناشی از تضاد میان تحقق آرزو و سرکوب شدید خودآگاهی است؛ یعنی روان از تحقق آرزو منتفع می‌شود اما عواطف اضطراب‌آور و ناراحت‌کننده به عنوان پوششی بر آن قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر، هیچ رؤیای ناراحت‌کننده‌ای بدون پوشش تحقق آرزو وجود ندارد. اضطراب و ترس در کابوس‌ها نمایانگر واپس‌زنی پیش‌آگاهی است که نمی‌گذارد آرزو به شکل مستقیم ظاهر شود. فروید همچنین اشاره می‌کند که برخی کابوس‌ها ممکن است ناشی از وضعیت‌های روانی آسیب‌دیده یا اضطراب‌های شدید باشند که بر اصل لذت غلبه می‌کنند، به‌ویژه در کودکان.

خواندن کتاب «رویا» را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

علاقه‌مندان به روانکاوی و روانشناسی ناخودآگاه که می‌خواهند با نظریه‌های فروید درباره نقش رویاها در آشکارسازی امیال و آرزوهای سرکوب‌شده ذهن آشنا شوند. پژوهشگران و دانشجویان روانشناسی، فلسفه ذهن و علوم انسانی که به دنبال فهم علمی و نظام‌مند خواب و رویا هستند و می‌خواهند با روش‌های تحلیل روانکاوانه رویا آشنا شوند. کسانی که به تعبیر خواب و رمزگشایی از نمادهای ذهنی علاقه دارند و می‌خواهند بدانند چگونه رویاها می‌توانند پلی به دنیای ناخودآگاه باشند. خوانندگانی که می‌خواهند درک عمیق‌تری از فرآیندهای ذهنی و روانی در خواب پیدا کنند و بفهمند چگونه ناخودآگاه با زبان نمادین خود پیام‌هایی را منتقل می‌کند. همچنین، این کتاب برای افرادی که می‌خواهند پایه‌های روانکاوی را بشناسند و با یکی از مهم‌ترین آثار کلاسیک این حوزه آشنا شوند، بسیار مناسب است. کتاب «رویا» فروید، با ارائه روشی علمی برای تحلیل خواب و معرفی ناخودآگاه به عنوان بخشی فعال و معنا‌دار از ذهن، گامی بزرگ در فهم روان انسان برداشته است و هنوز هم یکی از منابع اصلی در مطالعات روانکاوی به شمار می‌رود.

در بخشی از کتاب «رویا» می‌خوانیم

اظهارنظر هوشمندانه‌ی استریکر توجه ما را به این واقعیت جلب کرده است که نمی‌توانیم با همان احساس بیزاری‌ای که پس از بیداری محتوای رؤیا را از ذهن‌مان دور می‌ریزیم، از نمود عواطف در رؤیاها نیز خلاص شویم «اگر در رؤیاهایم از سارقان واهمه دارم، این سارقان مسلماً خیالی‌اند، اما ترس و واهمه از آن‌ها واقعی است»؛ و همین مسئله در زمانی که در رؤیایم غرق شادی و شعف می‌شوم نیز صادق است. به گواهی احساسات ما، عاطفه‌ای که در رؤیا تجربه می‌شود، به هیچ‌وجه از احساسی با شدت برابر در زندگی واقعی دون‌تر و بی‌ارزش‌تر نیست، و رؤیا بر حق خود برای پذیرفته شدن به مثابه بخشی از تجارب روانی واقعی ما پافشاری می‌کند، و این کار را به واسطه‌ی محتوای عاطفی‌اش انجام می‌دهد، نه با محتوای فکری‌اش. در حالت بیداری ما این دو را هم‌ارز یکدیگر نمی‌دانیم، چون نمی‌دانیم که چگونه یک عاطفه را، جز در پیوند با محتوایی فکری، ارزیابی کنیم. اگر یک عاطفه و یک ایده به لحاظ ماهیت یا شدت‌شان هماهنگی و هم‌خوانی نداشته باشند، قضاوت ما در حالت بیداری مخدوش و مغشوش خواهد شد. این واقعیت که در رؤیاها، محتوای فکری همیشه نتیجه‌ای عاطفی در پی ندارد، نتیجه‌ای که ما در افکار بیداری‌مان آن را پیامد ضروری آن محتوا می‌دانیم، همواره مایه‌ی شگفتی بوده است. اشترومپل اعلام کرد که ایده‌ها در رؤیاها از ارزش‌های روانی‌شان عاری می‌شوند. اما تعداد مواردی که در آن‌ها عکس این امر صادق است به هیچ‌وجه کم نیست؛ یعنی در مواقعی که با تجلّی پُر شدت ‌و حِدّت عاطفه در محتوایی روبه‌رو می‌شویم که در آن هیچ زمینه و دلیلی برای نمود چنین عاطفه‌ای وجود ندارد. من در رؤیا ممکن است در موقعیتی هولناک، خطرناک، یا انزجار برانگیز باشم، و ممکن است در عین حال هیچ احساس ترس یا انزجاری را تجربه نکنم؛ از دیگر سو، گاهی از چیزهایی بی‌خطر هراسان می‌شوم، و گاه نیز مسائل بچگانه موجب شادی و نشاطم می‌شوند.