قائم مقام فرهانی

میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی، فرزند میرزا بزرگ قائم‌مقام تحت تربیت پدر دانشمند خود، تحصیلاتش را آغاز کرد و در تهران به انجام امور پدر پرداخت. او سپس به تبریز رفت و در دفتر عباس میرزا ولیعهد مشغول به نوشتن شد و در سفرهای جنگی با او همراه بود. پس از کناره‌گیری پدرش، قائم‌مقام به پیشکاری شاهزاده منصوب شد و با کمک مستشاران خارجی، سپاه ایران را منظم کرد و در جنگ‌های ایران و روس شرکت داشت. پس از درگذشت پدرش در سال 1237ق، به جانشینی او منصوب شد و لقب «سید الوزراء» و «قائم‌مقام» را دریافت کرد. با وجود مخالفت‌هایش با برخی سیاست‌های ولیعهد، پس از یک سال وزارت به اتهام دوستی با روس‌ها برکنار شد و سه سال در تبریز به بی‌کاری گذراند. او دوباره به پیشکاری آذربایجان منصوب شد و در سال 1242ق، در مجلسی درباره صلح یا ادامه جنگ با روس‌ها، با تأکید بر ضرورت صلح، با انتقادات شدیدی مواجه شد. پس از برکناری مجدد، به خراسان اعزام شد و در نهایت در عقد معاهده ترکمنچای در سال 1243ق نقش کلیدی ایفا کرد. قائم‌مقام در سال‌های بعد در امور سیاسی و نظامی کشور فعال بود و در نهایت با درگذشت فتحعلی شاه و تاج‌گذاری محمد شاه، به صدارت رسید، اما به دلیل تنش‌های سیاسی و روابط با انگلستان، دوران صدارتش کوتاه بود.