صمد بهرنگی

صمد بهرنگی: قصه‌گوی کودکان ایران و صدای اعتراض

صمد بهرنگی، که او را "هانس کریستین اندرسن ایران" و "پدر قصه‌های آذربایجان" می‌نامند، یکی از برجسته‌ترین و محبوب‌ترین نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان در ایران بود. او نه تنها یک نویسنده، بلکه یک معلم دغدغه‌مند بود که بخش عمده‌ای از زندگی خود را وقف آموزش و آگاهی‌بخشی به کودکان، به خصوص کودکان فقیر و روستایی کرد.

زندگی و دغدغه‌ها:
بهرنگی در 2 تیر 1318 در تبریز و در خانواده‌ای فقیر چشم به جهان گشود. دوران کودکی او با محرومیت گذشت و در 10 سالگی، پدرش را که برای کار به قفقاز مهاجرت کرده بود، از دست داد. این تجربه تلخ، اما وصیت پدر مبنی بر درس خواندن، انگیزه او را برای تحصیل دوچندان کرد. او پس از اتمام تحصیلات مقدماتی، به عنوان آموزگار مشغول به کار شد و 11 سال از عمر خود را به تدریس در روستاهای آذربایجان شرقی گذراند. در کنار شغل معلمی، به تحصیل در رشته زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه تبریز نیز پرداخت.

نگاهی نو به آموزش و ادبیات:
بهرنگی همواره به کتاب‌های درسی سنتی انتقاد داشت، چرا که معتقد بود این کتاب‌ها صرفاً به کودکان الفبا و اطلاعات را می‌آموزند و روش زندگی کردن را به آن‌ها آموزش نمی‌دهند. به همین دلیل، داستان‌هایش را با زبانی ساده، صمیمی و گیرا می‌نوشت. شخصیت‌های آثار او اغلب کودکان، حیوانات و عروسک‌ها بودند که در دل داستان‌ها، مفاهیم مهمی چون قهرمان‌گرایی، همدلی، دوری از نفس‌پرستی و اعتراض به ناعدالتی را در خود داشتند.

فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی:
صمد بهرنگی تنها به نوشتن اکتفا نکرد؛ او پژوهشگری نیز بود که تمام عمر خود را صرف گردآوری و حفظ ادبیات فولکلور آذربایجان کرد. او همچنین در زمینه ترجمه اشعار شاعران بزرگی چون مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد و نیما یوشیج به زبان آذری نقش مهمی ایفا کرد. فعالیت‌های او در زمینه آموزش و فرهنگ، گاهی مورد مواجهه با سیستم حاکم قرار می‌گرفت، اما او هرگز از پیگیری اهداف خود بازنایستاد.

میراث ماندگار:
علی‌رغم اینکه صمد بهرنگی در اوج جوانی و در سال 1348 درگذشت، اما تأثیر او بر ادبیات کودک و نوجوان ایران، و حتی بر نگرش سیاسی اجتماعی جامعه، بسیار عمیق و ماندگار است. او آموزگاری بود که می‌خواست روح اعتراض به حاکمیت را در دانش‌آموزان خود پرورش دهد و این پیام در بطن قصه‌های او به خوبی منعکس شده است. آثار او همچنان الهام‌بخش نسل‌هاست و میراث گرانبهای او در ادبیات و اندیشه اجتماعی ایران زنده است.

بازنشر به بهانه سالروز درگذشت صمد بهرنگی: مروری بر زندگی و آثار این پیشگام ادبیات کودک
امروز، به مناسبت سالروز درگذشت صمد بهرنگی، نویسنده برجسته ادبیات کودک و نوجوان، نگاهی داریم به زندگی پرفراز و نشیب و آثار ماندگار او که همچنان الهام‌بخش نسل‌هاست.
زندگی پرشور و مبارزه:صمد بهرنگی در سال 1318 در تبریز متولد شد و در 29 سالگی در شهریور 1347 در رودخانه ارس غرق شد. مرگ او که از سوی عده‌ای مشکوک تلقی شد و جلال آل احمد نیز آن را به ساواک نسبت داد، صمد را به یک اسطوره تبدیل کرد. او که از دوره دانشسرا فعالیت نویسندگی خود را با انتقاد از قوانین خشک آغاز کرد، در سال 1343 به دلیل انتشار کتاب "پاره پاره" با حکم تعلیق از خدمت مواجه شد اما با حمایت دوست دیرینه‌اش، غلامحسین ساعدی، دوباره به کانون خانواده و مدرسه بازگشت. دوستی او با ساعدی که در کتابفروشی تبریز آغاز شد، تا پایان عمر بهرنگی ادامه یافت و ساعدی همواره مشوق او در انتشار آثارش بود.
فعالیت‌های سیاسی بهرنگی در دهه 40 اوج گرفت و با وجود توبیخ‌ها، جریمه‌ها و تبعید از سوی ساواک، هرگز از رویکرد خود دست نکشید.
آثار ماندگار و پیام‌های روشنگر:صمد بهرنگی بیش از 20 داستان کوتاه برای کودکان و نوجوانان، ترجمه‌ها، مقالات در زمینه فولکلور و ادبیات شفاهی آذربایجان و همچنین علوم تربیتی از خود به یادگار گذاشت. محور اصلی مقالات او، سواد همگانی، آموزش به زبان مادری و نقد نظام آموزشی بود که با اسامی مستعار مختلف در روزنامه‌ها به چاپ می‌رسید.
"ماهی سیاه کوچولو" نماد جستجو و آزادی:نخستین بار در سال 1346 "ماهی سیاه کوچولو" منتشر شد. این داستان ساده و در عین حال عمیق، روایت‌گر ماهی کوچکی است که برای دیدن دریا، سفری پرمخاطره را از مرداب آغاز می‌کند. این اثر که به نظر بسیاری مناسب کودکان است، در واقع نقد هوشمندانه‌ای از مسائل اجتماعی زمان خود را در خود جای داده است.
"اولدوز و کلاغ‌ها" و "24 ساعت در خواب و بیدار" نیز از دیگر آثار شاخص بهرنگی هستند که به ترتیب به مفاهیمی چون عدالت، آزادی و مشکلات طبقات محروم جامعه می‌پردازند.
تمام داستان‌های صمد بهرنگی در مجموعه "قصه‌های بهرنگ" گردآوری شده است.
یاد و خاطره صمد بهرنگی گرامی باد!