کتاب مجموعه پرسش و پاسخ های حقوقی : راهنمای حقوقی شهروندان دیباچه هدف حقوق تنظیم روابط اجتماعی است. حقوق می خواهد روابط شهروندان با یکدیگر و با حکومت را چنان تنظیم کند که هر کس تواند از آزادی ها و توانایی هایی که به حکم قانون و عرف از آن برخوردار است، کمال بهره برداری را داشته باشد و در همان حال به مسئولیت ها و تکالیف خود نیز وفادار و ملتزم بماند. بدیهی است که تحقق این هدف بدون آگاهی یکایک شهروندان از قوانین از مقدمات « آموزش حقوق » و مقررات ممکن نیست و به همین دلیل ضروری و لوازم انکار ناپذیر زندگی دوران ماست. اینها چیزی نیست که دیگر نیازمند ارائه دلیل و برهان باشد؛ گرچه برخی می پندارند که آنچه گفته شد یافته ی غرب و سوغات آنان است که احیاناً با فرهنگ و آیین ما سازگار نیست. این همان دروغی است که بدخواهان و کج اندیشان تلاش کرده و می کنند تا به دیگران بباورانند نگاهی هر چند گذرا به متون و منابع دینی تردیدی باقی نمی گذارد که حاکمیت در اسلام، نه اینکه خود را در مقابل مطالبات مردم پاسخگو می داند، بلکه خود را موظف به پاسداری و اجرای حقوق شهروندی و گسترش حقوق و آزادی ها نیز می داند. حتی متفکری مانند شهید مطهری با اثبات این گزاره در کتاب سیری در نهج البلاغه، هشدار می دهد که بی توجهی به آن، آثار جبران ناپذیری بر گرایش های دینی باقی می گذارد. ایشان با اشاره به نمونه های تاریخی، چنین طرز تفکری را «اندیشه ای خطرناک و گمراه کننده» می نامد « که در گرایش گروهی به ماتریالیسم سهم بسزایی دارد » و البته « از نظر اسلام، درست امر برعکس آن اندیشه است». از دیدگاه مطهری، حاکمان دینی نه تنها ملزم به رعایت حقوق و آزادی های شهروندی هستند و نه تنها مطالبه این حقوق از سوی مردم ناپسند نیست، که حاکمیت خود موظف به آموزش این حقوق به مردم است. از نظر او «در قرآن کریم آن چه به این صورت آمده که ای بشر زمین و آسمان را برای تو آفریده ایم، اثرش آشنا شدن به حقوق و کرامت ذاتی خود است». و البته « از شئون آشنایی به حقوق این است که تنها به آشنایی و معرفت حقوق اکتفا نشود بلکه یک نوع حس و غیرتی فوق منافع مادی در افراد پیدا شود؛ نظیر حس دفاع از ناموس.... از این بالاتر اینکه حقوق، مقدس شناخته شود و فدا شدن برای حق، فدا شدن در راه خدا و در راه عالی تر تلقی شود». از همین جاست که مغز متفکر انقلاب اسلامی به انتقاد از روش تبلیغی و آموزشی رایج می پردازد و تأکید بر حقوق در کنار تبیین حدود را توصیه می کند و معتقد است افراط در هر یک زیان بار است و باید به سوی تعادل میان حقوق و حدود شتافت: «فرق ما و فرنگی ها، یعنی گویندگان و نویسندگان اخیر ما و آن ها در این است که آن ها همت گماشتند ملت را به حقوق خود آشنا کنند و ما سعی داشتیم ملت را به حدودشان آشنا کنیم. گفته ها و نوشته های آن ها جنبه تحریک داشت و گفته ها و نوشته های ما جنبه تسکین. آن ها خطیب بودند و ما واعظ. ...وعظ می خواهد وجدان اخلاقی را تقویت کند و به کمک نفس لوامه بشتابد، بر خلاف خطابه که می خواهد حس غیرت و دفاع از حقوق را که غریزی هر انسان است برانگیزاند. وای به حال جامعه ای که فقط وعظ و آشنا کردن به حدود داشته باشد و یا فقط خطابه و آشنا کردن به حقوق». اما از سوی دیگر آموزش های حقوقی چندان هم با اشتیاق مواجه نیست و پیچیده، حجیم و تخصصی بودن مطالب حقوقی، موجب کاهش انگیز ه های شهروندان برای رغبت به اینگونه آموزش ها می شود؛ ضمن آنکه گرفتاری های خاص زندگی دوران ما هم فرصت چندانی برای مردم باقی نگذاشته است. بنابراین چه باید کرد؟ یکی از شیوه های مؤثر برای حل این مشکل تعمیم آموزش های حقوق شهروندی به زبان ساده است. بیان نیازمندی های قانونی در پاسخ به پرسش های واقعی و ملموس و بدون استنادهای غیر ضرور به شماره مواد و تبصره ها و نی ز اجتناب از کاربرد اصطلاحات تخصصی و مباحث صرفاً علمی و اختلافی، از شیوه هایی است که تجربه شده و مورد اقبال و استقبال عمومی هم قرار گرفته است. در همین راستا مؤسسه مطبوعاتی همشهری بر آن شد تا با انتشار ضمیمه هفتگی با نام ن«حقوق همشهری»، نقش مهم و مؤثر خود ر ا در آموزش و ترویج حقوق عامه ایفا نماید. به لطف خدا این تصمیم مهم عملی شد و از آغاز سال 1388 تاکنون، بدون وقفه، شاهد انتشار «حقوق همشهر ی» به عنوان ضمیمه روزنامه در روزهای دوشنبه بوده ایم. استقبال دلگرم کننده مردم و پشتیبانی قابل تحسین مسئولان همشهری نشان داد که این اقدام نیازمند استمرار و نیز فعالیت های جنبی و تکمیلی است. اتفاقاً یکی از بخش های این ضمیمه که بیشتر مورد توجه و اظهار لطف خوانندگان قرار می گرفت، بخش پاسخ به سؤالات و ارائه مشور ت های حقوقی بود. اینک برای گسترش آموزش های حقوق شهروندی و ماندگارتر شدن نتیجه همه تلاش ها، مجموعه آن پرسش ها و پاسخ ها که در سال 1388 منتشر گردید، به صورت یک کتاب در اختیار علاقمندان گذاشته می شود. آقایان محسن نامی، سعدالله فغان نژاد، احسان نامی، سیدعلی خزایی و امید عبداللهیان از دانشجویان فاضل و پرتلاش بوده اند که سهم اصلی را در تهیه پاسخ ها بر عهده داشته اند و آنچه می خوانید عمدتاً برداشت ها و نظریات آنان است. اینجانب که از ابتدا بر تدوین این مجموعه نظارت کامل و مستمر داشته و هر هفته پاسخ ها را کنترل کرده ام، از آنان و نیز از آقای سید محمد مهدی غمامی، دانشجوی دکترای حقوق عمومی که با مدیریت عالمانه و پیگیری مداوم خود موجب پیدایش این اثر شدند، و نیز از همه مسئولان محترم مؤسسه همشهری برای این اقدام شایسته سپاسگزارم و امیدوارم شاهد انتشار جلدهای بعدی این مجموعه هم باشیم. محسن اسماعیلی شهریور 1389