آفاق تمدنی انقلاب اسلامی

کتاب آفاق تمدنی انقلاب اسلامی کتاب حاضر مجموعه‌ای از 20 مقاله علمی است که کوشش می‌کند نمایی دیگر از اثرات بنیادین انقلاب اسلامی ایران را که تأثیری تمدنی آن در تاریخ می‌باشد، مورد بررسی و کندوکار قرار دهد. کتاب در سه بخش به شرح زیر تدوین شده است. بخش اول با عنوان «اصول و مبانی»، در برگیرنده هشت فصل اول کتاب می‌باشد. فصل اول با عنوان «بازسازی اندیشه دینی در ایران معاصر و تأثیر آن بر بازیابی تمدن اسلامی»، سعی نموده که ضمن بررسی فرآیند بازسازی فکر دینی در چارچوب دو مقولة «نسبت دین و سیاست» و نیز «انتظار فرج» در ایران معاصر، تأثیر آن را بر احیاء تمدن اسلامی توضیح دهد. فصل دوم با عنوان «خدمات انقلاب اسلامی ایران به فرهنگ و تمدن اسلامی»، به دنبال بررسی دستاوردهای تمدنی انقلاب اسلامی با طرح سه نظریه «حاکمیت الهی»، «مردم سالاری دینی» و «شیعی عدالت» و رابطه آن در سه سطح دولت، مردم و اقتصاد می‌باشد. فصل سوم با عنوان «انقلاب اسلامی و تلاش برای احیای تمدن اسلامی»، با طرح این سئوال که انقلاب اسلامی در مدت سی سال چگونه از ابزارهای انقلابی برای نیل به آرمان بشری و در قالب ترتیب و تدرج استفاده کرده است؟ در تلاش است تا روند تبدیل «فکر» به یک «سیاست» و آنگاه «راهبرد» دولت جمهوری اسلامی را برای رهایی مسلمانان و غیرمسلمانان از زیر یوغ استعمار و استضعاف حکومت‌های سلطه‌گر جهانی و طاغوت‌های وابسته به امپریالیسم جهانی و تشکیل یک تمدن اسلامی و حکومت واحد جهانی را توضیح دهد. فصل چهارم با عنوان «انقلاب اسلامی ایران و تمدن‌سازی نوین اسلامی»، با طرح این سئوال که آیا دوره نوین تمدن اسلامی پس از یک دوره سکون و رخوت جوامع اسلامی آغاز شده است و اگر چنین است آیا انقلاب اسلامی ایران در این تمدن سازی نوین نقش دارد؟ قصد دارد نشان دهد انقلاب اسلامی ایران کوششی برای آغاز تمدن سازی نوین اسلامی برای احیای مجدد تمدن اسلامی است. فصل پنجم با عنوان «هویت تمدنی انقلاب اسلامی ایران و رسالت زمینه‌سازی ظهور»، در تلاش است تا انقلاب اسلامی ایران را به عنوان انقلابی تمدن‌ساز از زاویه نگاهی آخرالزمانی مورد تحلیل قرار دهد و بر رسالت زمینه‌سازی ظهور آن تأکید نماید. فصل ششم با عنوان «انقلاب اسلامی و احیای تمدن اسلامی»، به دنبال بررسی تأثیر انقلاب اسلامی بر احیای تمدن اسلامی است. برای این منظور پس از تبیین مفهوم و گذار تاریخی تمدن راهبردهای برون رفت از عقب‌ماندگی در دورة معاصر، بر مؤلفه‌های تمدن‌ساز انقلاب اسلامی یعنی معنویت، عقلانیت، و مبانی اعتقادی و معرفت‌شناختی تأکید و مورد بررسی قرار داده است. فصل هفتم با عنوان «بنیانهای فکری شیعه درتمدن سازی اسلامی»، با اشاره به مفهوم تمدن‌سازی اسلامی، تلاش می‌کند بنیانهای فکری آن از دیدگاه شیعه با مراجعه به متون و آموزه‌های دینی استخراج و ارائه نماید. فصل هشتم با عنوان «مؤلفه‌های تمدن اسلامی»، درصدد است تا ضمن تبیین مفهوم لغوی و اصطلاحی تمدن به ریشه‌ها و پی‌بن‌ها و زیرساخت‌های تمدن‌های بشری و تحلیل عناصر اصلی و شکل‌دهنده تمدن اسلام بپردازد، در نهایت نیز مهمترین ویژگی‌های تمدن اسلام که عبارت از عقل‌گرایی، آزاداندیشی، دانش ترویجی و عدالت‌گرایی است، مورد بررسی و تدقیق قرار گیرد. بخش دوم با عنوان «عوامل و ابعاد»، فصول نهک تا چهاردهم کتاب حاضر را تشکیل داده است. فصل نهم با عنوان «انقلاب اسلامی، انقلاب تمدن‌ساز؛ دانشگاه ایرانی، دانشگاه تمدن‌ساز»، بر این موضوع تأکید دارد که ایران انقلاب اسلامی، قطعاً یکی از نیروهای تعیین‌کننده و تأثیرگذار در این حوزه تمدنی بوده و در احیا و پیشبرد آن در عصر جدید نقش تعیین‌کننده‌ای داشته و برای مقاومت و سرپا ماندن در برابر غربِ انسان‌محور و ماده‌باور چاره‌ای جز تمدنی اندیشیدن و تمدنی عمل کردن ندارد. در این فصل نویسنده سعی کرده است تا با تبیین و تعریف لوازم و شاخص‌های لازم برای این مهم، نظریه‌پردازی لازم را صورت دهد. فصل دهم با عنوان «نقش تعلیم و تربیت اسلامی در تمدن‌سازی»، بر آن است تا با شناخت دقیق‌تر از ارکان شکل دهنده یک تمدن به بررسی نقش تعلیم و تربیت اسلامی در ایجاد تمدنی دینی و اسلامی بپردازد. فصل یازدهم با عنوان «همگرایی رسانه‌های سنتی و مدرن پس از انقلاب اسلامی و نقش آن در بازسازی تمدن اسلامی»، این سوال را مدنظر قرار داده است که پس از انقلاب اسلامی در ایران ارتباطات سنتی به لحاظ همگرایی یا واگرایی در رویکردها، سیاستها، برنامه‌ها و محتوای ارائه شده چگونه تعاملی با رسانه‌های مدرن داشته است و این پدیده نو در تاریخ ایران در جهت احیای تمدن والای اسلامی چگونه باید سیاستگذاری شود؟ فصل دوازدهم با عنوان «انقلاب اسلامی و آفرینش نقش جدید رسانه‌ها در تمدن‌سازی (با تأکید بر مبانی حقوقی)»، در صدد بررسی نقش انقلاب اسلامی در آفرینش هویت جدید برای رسانه‌ها و به‌کارگیری آنان در مسیر تمدن‌سازی جدید و حاکمیت مردم سالارانه دینی است. فصل سیزدهم با عنوان «تربیت عقلانی و تمدن اسلامی: بررسی جایگاه عقل در اندیشه تربیتی و نهاد آموزش اسلامی»، با طرح سئوالاتی همچون: معنای عقل‌گرایی و عقل‌گریزی (یا عقل‌ستیزی) در تمدن اسلامی چیست؟ مصادیق آن کدامند؟ تاریخچه آن در تمدن اسلامی چیست؟ آیا در تاریخ تمدن اسلامی چیزی بنام تربیت عقلانی وجود داشته است؟ معنا و مصادیق آن چیست؟ چه چالش‌هایی پیش روی آن است؟؛ علاوه بر بررسی رابطة تعاملی میان تربیت و تمدن، چالش میان جریانات عقل‌گرا و عقل‌ستیز در تاریخ تمدن اسلامی، که تربیت را بشدت تحت تأثیر خود قرار داده و پدیدة سیاسی شدن تربیت را موجب شده و نیز رویکردهای گوناگون به تربیت عقلانی، را مورد بررسی قرار داده است. فصل چهاردهم با عنوان « ابعاد معنوی تمدنی گفتمان انقلاب اسلامی»، بر آن است تا ضمن بیان مفاهیم کلیدی گفتمان تمدن‌ساز انقلاب اسلامی، ساحت معنوی تمدن‌سازی انقلاب اسلامی را به اجمال بیان نماید. بخش سوم با عنوان «آسیب‌شناسی»، فصول پانزدهم تا بیستم کتاب حاضر را تشکیل می‌دهد. فصل پانزدهم با عنوان «محیط امنیتی تمدن اسلامی؛ رویکردی آسیب‌شناسانه»، نویسنده با استفاده از نظریه‌های هویت به تبیین مرزهای تمدن اسلامی همت گمارده و سپس با مبنا قراردادن «جهان اسلام» به شناسایی پدیده‌هایی پرداخته که می‌تواند آینده تمدن اسلامی را با چالش روبرو سازد. مجموع تهدیدات ششگانه‌ای که مؤلف در این مقاله آورده، در واقع محیط امنیتی تمدن اسلامی را در چشم‌انداز 20 ساله ترسیم می‌نماید. فصل شانزدهم با عنوان «تمدن‌سازی ِانقلاب اسلامی و گفتمان سکولاریزم در روابط بینالملل»، تلاش دارد تا دلالت‌ها و بازتاب‌های تمدن‌سازی انقلاب اسلامی در گفتمان سکولاریزم در روابط بین‌الملل را واکاوی کند. بدین منظور نخست، معنا و مفهوم و مشخصه‌ها و مختصات تمدن اسلامی و فرآیند تمدن سازی انقلاب اسلامی توضیح داده می‌شود. سپس، گفتمان سکولاریزم و اصول و مبانی آن در روابط بین‌الملل تبیین می‌گردد. سرانجام، چگونگی تأثیرگذاری تمدن سازی انقلاب اسلامی، به عنوان تمدنی متمایز از تمدن مادی و سکولار غرب، بر بنیادها و مفروضات گفتمان سکولاریزم در روابط بین‌الملل مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. فصل هفدهم با عنوان «علوم انسانی و تمدنسازی در ایران؛ رهیافتی میان رشتهای»، مؤلف ضمن طرح سئوالاتی همچون: علومانسانی به عنوان یکی از دستاوردهای تمدن جدید و مسلط مغرب زمین چه نقشی در حدوث تمدن جدید غرب داشته است؟ چه نقشی در پایایی آن ایفا کرده است؟ علومانسانی چه رابطهای در باب تمدنسازی مقرر در ایران اسلامی آینده برقرار میکند؟ چه بستر مساعد و نامساعدی ایجاد میکند؟ علومانسانی چگونه علل ظهورتمدنسازیها، فرایند تمدنها و پیامدها و نتایج آن را توصیف، تشریح و داوری میکند و چه توصیهها و تجویزهایی در جهت تمدنسازی ارائه میکند؟ قواعد تمدنسازی بر مبنای مطالعه پسینی تمدنهای گذشته و حال چیست؟؛ معتقد است تمدنسازی یک مقوله چند وجهی است که هیچ یک از علوم تجربی به تنهایی نمیتواند همه ابعاد آن را توضیح دهد. از این روی علوم مختلف باید هر یک بعدی از ابعاد تمدن را مورد بررسی قرار دهند. آنگاه با ترکیب این نگاهها و گفتگوی دیالکتیکی آنها، جنبههای آن آشکار و راهکارهای تمدنسازی در عصر جدید روشن خواهد شد. فصل هجدهم با عنوان «جمهوری اسلامی ایران و چالشهای اساسی بازیابی تمدن اسلامی»، نویسنده ضمن مشخص نمودن مسائلی چون تعریف تمدن و تمدن اسلامی، رابطه تمدن اسلامی با سایر تمدنها، نحوه بازیابی تمدن اسلامی و جایگاه نظام جمهوری اسلامی؛ به بررسی چالش‌های اساسی بازیابی تمدن اسلامی و جکهوری اسلامی ایران پرداخته است. فصل نوزدهم با عنوان «افول تمدن ایران اسلامی و علل آن»، نگارنده بر آن است که با اشارتی اجمالی به چرایی رشد و شکوفایی تمدن ایران اسلامی در مقطعی از تاریخ ایران، به چرایی افول این تمدن عظیم در اعصار بعد اشارتی داشته باشد. فصل بیستم با عنوان «تقابل رویکرد تمدن‌سازی انقلاب اسلامی و جهانی‌سازی، تحلیلی آینده‌نگرانه»، با طرح این سوال که نقش تمدن‌سازی انقلاب اسلامی در راستای نیل به آینده‌ی جهان چیست و این نقش چگونه در تقابل با نگاه جهانی‌سازی قرار می‌گیرد، به ارائه نگاهی گذرا به تمدن و تمدن‌سازی و ماهیت انقلاب اسلامی، با رویکردی آینده‌نگرانه و تبیین موضوع توان تمدن سازی انقلاب اسلامی و جهانی‌سازی به عنوان رویکرد تمدن‌ساز جهان غرب ‌پرداخته است.