کتاب مقالات - جلد اول: مبانی نظری تزکیه : چه بوده ایم - چه گشته ایم - چه می توانیم باشیم این اثر ارزشمند با عنوان چه بوده ایم، چه گشته ایم،چه می توانیم باشیم به بررسی مسائل سه گانه اساسی که سالک برای پیمودن و طی طریق و روش عملی تزکیه به آن نیاز دارد، می پردازد. جلد اول مقالات مرور نظری به مساله تزکیه و سلوک است که برای مقام عمل مفید می باشد و مقدمه ای برای بیان راه و روش عملی تزکیه و نفس است. برای سالک الی الله و همه کسانی می خواهند که به تزکیه نفس بپردازند لازم است که چهره اصلی و منزلت اولیه و قبل از تنزل خود را تا حدودی بشناسند و چگونگی تنزل خویش و منزلتی را که بعد از تنزل به حیات دنیوی و بعد از محجوب گشتن با حجابها دارند، را اجمالاً بداند. و در مرحله بعد تحولات و منازلی را که در مقام برگشت و تزکیه نفس و سیر الی الله پیش می آید و منتهی به منزلت اولیه و شهود و فناء فی وجه الله می گردد، را بدانند. در واقع برای سیر در امر مهم تزکیه سالک باید بداند که چه بوده اند؟ و چه گشته اند؟ و چه می توانند باشند؟ تا در نتیجه و در مقام عمل و در مقام سلوک الی الله در اینکه باید چه بکنند؟ و چگونه به عبودیت و سلوک بپردازند؟ از بصیرت لازم برخوردار بوده و با معرفت به طریق الی الله قدم بگذارند. حقیقت اصلی انسان و صورت اولیه او، تنزل انسان از صورت اولیه و چهره اصلی خویش، خروج از حجب ظلمانی، اضافات، اشراقات و اشارات ربوبی، ظهور و تجلیات انوار، مکاشفات و مشاهدات، تجلیات، شهود و فناء، از موضوعات جلد اول کتاب است.