کتاب خواب آشفته نفت - «...روز 28 مرداد من در خزعلیه خرمشهر بودم... پیش از ظهر دسته انبوهی از عشایر عرب پیرامون خرمشهر به دنبال مشایخ خود با علم و کتل و شعارهای رنگارنگ آمدند و از جلوی خانه گذشتند تا به تا به تلگرافخانه شهر بروند و مقصودشان اعلام وفاداری به مصدق و اظهار تنفر از شاه فراری بود. نیمروز به بعد که نغمه های ناجوری از رادیو تهران شنیده شد و معلوم افتاد ورق برگشته است باز همان دسته، به دنبال شیوخ و این بار زیر عکس بزرگی از شاه، پیدا شدند که صیحه زنان و پایکوبان می گذشتند و شعاری می دادند که جز کلمه «مصدق» چیزی از آن برای من مفهوم نبود... شاعری بود شریفی نام اهل خرمشهر... از او که لهجه عربی محلی را بلد بود پرسیدم که این شعاری است می دهند؟ گفت: چطور نمی فهمی؟ دقت کن، می گویند ألف مصدق بفداک، خطاب به شاه است هزار مصدق به فدایت!» این روایت یکی از جوانان ایرانی است که یکی از سیاه ترین روزهای کشورش را شاهد بوده است؛ محمدعلی موحد که در تاریخ نگاری این حادثه تلخ و حادثه شیرین قبلش، ملی شدن نفت، شاهکار خلق کرده است. موحد هم مانند هر تاریخ نگار دیگری از زمینه های تاریخی آغاز می کند و نشان می دهد چگونه درخواست شوروی برای دریافت امتیاز نفت در شمال کشور، ماجرایی را رقم می زند که در نهایت به ملی شدن نفت و بعد به کودتا منتهی می شود اما تفاوت کار او با دیگران، بهره گیری از منابع دسته اولی مانند اسناد وزارت خارجه انگلستان و آمریکا یا مکاتبات داخلی شرکت نفت ایران-انگلیس است. این اسناد در واقع برای نخستین بار توسط موحد مورد استفاده قرار گرفته و پژوهش او را نسبت به دیگر آثار تاریخی درباره حوادث دهه 20 و 30 خورشیدی، مستند و ممتازتر کرده است. نویسنده بخش اول تالیف خود را «چگونه طوفان برخاست» نام نهاده که در آن (طی دو فصل) سلسله حوادث منتهی به نخست وزیری مصدق رانقل کرده. از جمله مطالب این بخش، نظر آمریکایی ها نسبت به ملی شدن نفت ایران، نرخ برابری لیره استرلینگ، طرح اصل تصنیف یا همان تقسیم 50، 50 منافع، لایحه گس-گلشائیان و ترور رزم آرا است. بخش دوم کتاب، «دوران امیدواری ها» نام گذاشته شده که داستان هشت ماه نخست صدارت دکتر مصدق و پیشرفت ها و همدلی ها و همکاری های جبهه ملت و سردرگمی و آشفتگی مخالفان درباری و ایادی انگلیس است. البته در همین فصل است که خواننده به ساده انگاری های سیاستمداران ایرانی، حتی در قد و قواره دکتر مصدق، پی می برد و می بیند خصلت هایی چون حسادت، بخل، بی اطلاعی، خودبزرگ بینی و... چگونه امیدهای یک ملت را بر باد می دهد. برای مثال در کتاب آمده است برخی از اطرافیان مصدق از اینکه آنان را در راس «هیات خلع ید» قرار نداده، قهر می کنند و حاضر به همکاری نمی شوند! یا در جای دیگری آمده است که بسیاری از سران جبهه ملی، دچار این توهم بودند که کار جهان بدون نفت ایران گره خواهد خورد و محال است دنیا بتواند بدون خرید نفت از ایران ادامه حیات اقتصادی دهد! (ص188) بخش سوم هم «دوران سرخوردگی ها» را روایت می کند که از نامش پیداست به چه موضوعاتی می پردازد. در همین بخش است که نویسنده نشان می دهد چگونه انگلیسی ها می توانند خود را بازیابند و به تدریج عوامل داخلی خود را تجهیز کنند و همزمان در جبهه مقابل اختلاف ایجاد کنند و در عرصه بین الملل نیز به آمریکایی ها بقبولانند که از سیاست های برتانیا تبعیت کنند و هیچ کمکی به دولت مصدق ندهند. شرایط را چنین توصیف می کند: «تصور تنهایی وحشتناک و نومیدی آلود مصدق در آن روزها موی بر تن انسان راست می کند. او پس از کوششی تلخ و سهمگین در واشنگتن به یک بن بست هراس انگیز رسیده و اینک با دست خالی و خاطری پریشان به ایران بازگذشته بود. دورنمای وضع مالی اسف بار کشور خواب از چشم او می ربود. اطلاعاتی که از فعالیت های جاسوسان بریتانیا و توطئه مخالفان به او می رسید بر نگرانی هایش می افزود. نه راه پیش داشت و نه راه پس. دشمنان ناجوانمرد نیز در تعنت و دشنام حد نمی شناختند و در چنین وضعی، اطرافیان که سنگ ارادت او را به سینه می زنند، هر یک نغمه ای ساز می کردند.» بخش آخر کتاب، «سیزده ماه نحس» نامگذاری شده است، 13ماهی که طی آن جبهه متحد داخلی به تمامی فرومی ریزد، شاه و دربار خود را بازمی یابند، دولت آمریکا به تدریج میدان دار داستان نفت می شود، اشتباه انحلال مجلس رخ می دهد و در نهایت کودتای سیاه 32 رقم می خورد و به این ترتیب یکی از بزرگترین تجارب سیاسی برای ملت ایران رقم می خورد، گرچه با پایانی تلخ. در مجموع می توان گفت «خواب آشفته نفت» از آن دسته کتاب هایی است که همه باید بخوانندش؛ از علاقه مندان به تاریخ گرفته تا سیاستمداران و از دانشجویان اقتصاد گرفته تا کارشناسان فنی ایران. اطلاعات کتاب: از محصولات نشر کارنامه است که برای نخستین بار در سال 83 منتشر شد و فورا در کانون توجه پژوهشگران قرار گرفت. «خواب آشفته نفت» دو جلدی است؛ چهار بخش و 20 فصل دارد و علاوه بر این ها، 5 پی نوشت، شناسنامه رجال، روزشمار ملی شدن صنعت نفت، فهرست نام ها و نمایه دارد که آن را به کتابی کامل بدل می کند. بی جهت نیست که خبرنگارانی که با نویسنده تماس می گیرند تا درباره داستان نفت با او به گفت و گو بنشینند، پاسخ می شنوند که «چیزی بیشتر از آن چه در کتاب گفته ام، ندارم.» استقبال از کتاب و بحث های متعدد درباره آن سبب شد که موحد دیباچه ای بر چاپ دوم آن بنویسد و چند نکته را تذکر و به چند ابهام پاسخ دهد. علاوه بر محتوا، سر و شکل کتاب هم جای تعریف و تمجید دارد؛ هم صفحه آرایی و هم کاغذ و هم صحافی استاندارد است. یکی از ابتکارات ناشر، چاپ کتاب در دو قطع وزیری و جیبی است که امکان استفاده از آن را برای سطوح درآمدی مختلف ممکن کرده است. بعدتر جلد سومی هم به کتاب اضافه شد که داستان نفت را پس از کودتا روایت می کند.