روزبهان بقلی - تجربه عرفانی و شطح ولایت در تصوف ایرانی

روزبهان بقلی - تجربه عرفانی و شطح ولایت در تصوف ایرانی شیخ روزبهان بقلی شیرازی، مشهور به شیخ شطاح صاحب کتب مشهور «شرح شطحیات»، «کشف الاسرار»، «مکاشفةالانوار» و «عبهرالعاشقین» نامی مهم در دو حوزه عرفان نظری و عرفان عملی در پیشینه فرهنگی ایران است. متون این عارف برجسته در تمدن ایران و دیدگاه‌های او در مفاهیمی چون «تجلی»، «کشف» و «عشق» در روش‌شناسی تفسیر و تاویل متون، علم نوپای زیبایی‌شناسی و فلسفه و هنر، مطالعات تطبیقی عرفان و... تاثیرگذار بوده است. هرچند که رویکردهای معرفت‌شناسانه روزبهان بقلی امروزه مورد استفاده است، اما متاسفانه کمتر نامی از او در پژوهش‌ها به میان می‌آید. کارل و. ارنست استاد ممتاز مطالعات اسلامی در دانشکده مطالعات دین دانشگاه کارولینای شمالی که تخصصی ویژه در عرفان اسلامی و متون کهن این حوزه دارد، در کتاب «روزبهان بقلی: تجربه عرفانی و شطح ولایت در تصوف ایرانی» سعی در طرح دوباره نام مهم روزبهان در مطالعات عرفانی امروز دارد. در یک نسبت مقایسه‌ای میان این کتاب و پژوهش‌های مشابه می‌توان گفت که ارنست با این کتاب جامع‌ترین تحقیق درباره زندگی معنوی روزبهان بویژه احوال باطنی او را انجام داده است. تلاش ارنست برای روان‌شناسی عرفانی شخصیت روزبهان است. وی همچنین در این کتاب، سبک و ساختار تحربه عرفای در آثار روزبهان را از طریق بیان تضمنی و فصیحانه‌اش (شطح) از ولایت، تشریح و تحلیل کند. شطح عبارتست از گفتارهای شورانگیز صوفیان که در ظاهر کفرآمیز است، اما وقتی به ساحت تاویل می‌آیند حاوی عمیق‌ترین مطالب توحیدی و خداشناسی هستند. نویسنده هر چند که برای روایت زندگی و برگردان احوال شیخ شطاح ازاولیانامه‌هایی که نوادگان روزبهان در شرح احوالش نوشته بودند، استفاده کرده، اما توجه ویژه او و همچنین گرانیگاه پژوهش‌اش کتاب «کشف الاسرار» روزبهان است. صحبت ویژه و اساسی روزبهان در کتاب «کشف الاسرار» نمود مراتب عالی روان در یک سالک پیشرفته است. بنابراین به نوعی می‌توان گفت که پیشینه رویکرد پژوهشی ارنست در واقع به دیدگاه‌های خود روزبهان بقلی در کتاب «کشف الاسرار» باز می‌گردد. کتاب چهار فصل دارد که عناوین آن به ترتیب عبارتند از: «روایت روزبهان بقلی»، «تفسیر باطنی ولایت»، «نهادینه سازی یک طریقه صوفیانه» و «نتیجه گیری پایانی». نویسنده در فصل نخست به تحلیل زندگینامه ارائه شده از روزبهان در متون مختلف عرفانی و همچنین طریقه سلسله روزبهانیه در میان سلسله‌های عرفانی و میراث روزبهان در عرفان عملی پرداخته است. نویسنده در فصل دوم به تحلیل تجربه عرفانی روزبهان و مکاشفات او بر مبنای کتاب‌ها و زندگینامه‌اش با رویکرد روانشناسانه عرفانی پرداخته است. مساله ولایت و نبوت در تجربه عارفانه روزبهان یکی از مهم‌ترین مباحث در این فصل است که بسیار مورد استفاده دیگر مفسران عرفان اسلامی نیز قرار گرفت. «تذکره نامه‌های روزبهان بقلی»، «حکایات روزبهان در اولین روایات اولیانامه‌ای»، «اخلاف روزبهان» و «وابستگی‌ها و ارتباط‌های سیاسی طریقه روزبهانیه» مباحث ارائه شده در فصل سوم است. در فصل چهارم نیز تعلیقات کتاب و همچنین فهرست تالیفات روزبهان، تفسیرهای او بر «معراج بایزید بسطامی» و کتابنامه روزبهان بقلی به مخاطبان ارائه شده است.