جامعه مدنی

کتاب جامعه مدنی به قلم شهریار زرشناس مخاطب را به کوچه و پس کوچه‌های دنیای جامعه‌شناسی می‌برد تا برسیم به این نکته که در روزگار ما جامعه مدنی در غرب و در سراسر جهان به لحاظ نظری و تحقق عملی با بحرانی روبه‌رو است که مربوط به بحران ذاتی تفکر لیبرالی و تمدن غربی است.

درباره کتاب جامعه مدنی

زرشناس کتاب خود را با تصویری کلی از مفهوم جامعه مدنی آغاز می‌کند و پس از گذری بر ریشه‌یابی لغوی، مبانی نظری و زمینه‌های تاریخی-اجتماعی تحقق جامعه مدنی، تاریخچه طرح اصطلاح جامعه مدنی را بازگو می‌کند. مطابق این فصل تاریخچه طرح مفهوم جامعه مدنی به عنوان یک اصطلاح مستقل در ادبیات سیاسی به روم باستان در آثار سیسرون برمی‌گردد. سپس کتاب به نقش رومیان و فلسفه رواقی در بخشیدن صورت حقوقی و تا حدی اخلاقی منسجم به این اصطلاح می‌پردازد. بررسی این تاریخچه در اندیشه‌های متفکرانی نظیر ژان ژاک رسو، جان لاک، هابز، فرگسون، هگل و دیگران ادامه می‌یابد. دکتر شهریار زرشناس اعتقاد به سکولاریسم و منشا غیرالهی حاکمیت، محدودیت دخالت دولت در حوزه اقتصاد آزاد و وجود یک طبقه صاحب سرمایه صنعتی یا تجاری که بر مالکیت‌های خصوصی بزرگ متکی است را جزء مبانی نظری و فرهنگی-تاریخی جامعه مدنی می‌دانند.

فصل دوم جامعه مدنی را از دیدگاه لاک، هگل و گرامشی به تفسیر بازبینی می‌کند. مطابق دیدگاه لاک مفهوم جامع مدنی در مقابل «وضع طبیعی» فرض می‌شود، اما به طور آشکار، مایه‌های لیبرالیستی و بورژوایی به خود گرفته‌است. بدین سان می‌توان جان لاک را نخستین کسی دانست که جامعه مدنی را در صورت لیبرالی آن توصیف کرده است.

فصل سوم کتاب انسان مرکزی یا انسان‌مداری و سرمایه سالاری خصوصی را جزء ارکان ذاتی تحقق جامعه مدنی می‌داند. در این نگاه جامعه مدنی به عنوان یکی از صور اجتماعات، محصول مدرنیته، سرمایه‌سالار و کاپیتالیست است.

بیان موضوعاتی نظیر ارتباط بین جامعه مدنی و دموکراسی، جامعه مدنی و آزادی، تمدن آمریکا نمونه‌ای از یک جامعه مدنی، موانع تحقق جامعه مدنی در ایران دیگر موضوعات مطرح شده در فصول چهار تا هشت کتاب هستند. مطابق اندیشه‌های استاد زرشناس عوامل عدم تحقق جامعه مدنی در ایران به طور خلاصه عبارتند از:

-منسوخیت تاریخی جامعه مدنی
-فقدان یک سرمایه‌داری ملی خصوصی نیرومند صنعتی در کشور
-بحران‌زدگی و ساختار بیمار اقتصاد ایران
تضاد بین فرهنگ لیبرالی و الگوهای رفتاری فرهنگ سنتی ایران

چرا باید کتاب جامعه مدنی را مطالعه کنیم؟

این اثر ضمن بیان تاریخچه و مفهوم جامعه مدنی سیمایی یکپارچه از آن ترسیم می‌کند و به نسبت آن با جامعه ایران و غرب می‌پردازد. لذا گامی موثر در غرب‌شناسی برمی‌دارد.

برشی از کتاب

در تعریف مدرن از آزادی همیشه آن را در نسبت با قدرت و استیلاجویی تعریف می‌کنند و این تعریفی خطا و غیر حقیقی از آزادی است. ماکیاول در سپیده دم تاریخ تفکر مدرن غربی معنایی از آزادی را مطرح میکند که کاملاً با امپریالیسم و استیلاجویی پیوند دارد. پدیدآورندگان و پیروان مشهورات زمانه و ادبیات رسانه‌ای بسیار تلاش می‌کنند تا تعریف لیبرالی آزادی را به عنوان تنها تعریف یا بهترین تعریف از آزادی مطرح کنند حال آنکه در عالم واقع و در طول تاریخ هرگز چنین نبوده است. با جرأت می‌توان گفت مفهوم لیبرالی آزادی صرفاً از جهت برخی وجوه عرضی آن امری قابل تأیید است و به لحاظ جوهری و ماهوی دارای نواقص و کمبودهای اساسی است. می‌توان گفت آزادی لیبرالی تنها توهمی از آزادی یا تحقق مرتبه نازل آن است.