تاملاتی در باب استاندارد از منظر اسلام

کتاب تاملاتی در باب استاندارد از منظر اسلام در این مجموعه به همت جمعی از پژوهشگران حوزه مدیریت اسلامی، تلاش شده است تا موضوع استاندارد و برخی مسائل مرتبط با آن به ویژه در حوزه نظر، با رویکرد اسلامی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. اين کتاب از پنج فصل به شرح زير منتشر شده است. در فصل اول با عنوان «چارچوب روش‌شناختی بررسی استاندارد از منظر اسلامی» نویسندگان با رویکردی استقرایی به احصاء چارچوب‌های حل مسئله در سنت اندیشمندان اسلامی پرداخته‌اند. برهمین اساس چهار رویکرد عمده در این خصوص و با عناوین زیر معرفی شده است: الف) چارچوب متوسل به اختبار و تجربه؛ ب) چارچوب متوسل به عقل؛ ج) چارچوب نقلی؛ و د) چارچوب فقهی و اجتهادی. نویسندگان این مقاله، ضمن معرفی ویژگی‌های هر یک از این رویکردها و انواع روش‌های ذیل هر رویکرد، نقاط قوت و محدودیت‌های هررویکرد را مطرح ساخته‌اند. همچنین ضمن اشاره به اینکه مطالعات حوزه اسلامی می‌تواند بر اساس ترکیبی از رویکردهای فوق الذکر باشد و نسبت بین این رویکردها نیز تباین نیست، تأکید شده است که تفکیک این رویکردها به نوعی حاکی از غلبه یک ابزار یا منبع شناخت است. به اعتقاد نویسندگان، رویکرد فقهی - اجتهادی نسبت به سه رویکرد دیگر به دلیل بهره‌مندی نسبی از ابزارهای معرفتی سه رویکرد دیگر، دارای جامعیت بیشتری است. بر مبنای چهار رویکرد ذکر شده در مقاله اول، نویسندگان سایر مقالات تلاش نموده‌اند تا هر یک بر مبنای یکی از چارچوب‌های چهارگانه موضوع استاندارد را از منظر اسلامی مورد مطالعه قرار دهند. در فصل دوم نویسندگان با بهره‌مندی توأم از مباحث کلامی و فلسفی و بر پایه دو مقوله «مراتب ایمان» و «مراتب وجود»، مفهومی جدید را به عنوان استاندارد تکاملی مطرح ساخته‌اند. نویسندگان ضمن تبیین این مفهوم و مقایسه آن با گستره استاندارد در دانش متعارف، گستره استاندارد از منظر اسلامی را بسیار وسیع‌تر از معنای متعارف آن و دارای مفهومی پویا ارزیابی نموده‌اند. در واقع روش مطالعه در این مقاله در قالب چارچوب متوسل به عقل از مجموعه رویکردهای چهارگانه قابل طبقه‌بندی است. بررسی مفهوم استاندارد از منظر اسلامی و در چارچوب نقلی و با بهره‌مندی از آیات قرآن کریم در فصل سوم با عنوان «مفهوم‌پردازی استاندارد، گذاری وحیانی و عقلانی از قهر و قسر به تسخیر در بستر سیر تطور مفهوم» مورد توجه قرار گرفته است. نویسندگان این مقاله با انتخاب کلید واژه «اکل» به بررسی مقولات مرتبط در آیات قرآن کریم پرداخته و ضمن استخراج مفاد آیات مرتبط و دسته‌بندی مقولات، به معرفی تصرف مجاز و غیر مجاز و انواع و نتایج هر یک از این نوع تصرفات پرداخته‌اند و چنین نتیجه‌گیری کرده‌اند که قرآن کریم استاندارد را عمل به مقتضای تسخیر عالم امکان معرفی نموده و تصرفی را بهره‌مند از شاخص‌های استاندارد می‌داند که در راستای همین تسخیر مبارک و نه قهر و قسر سامان یابد. فصل چهارم که با رویکرد فقهی موضوع استانداردرا مورد بررسی قرار داده است، در بدو امر استاندارد در قالب دو عنصر اساسی «ایجاد نظم و یکسان‌سازی» و «برخورداری از حداقل کیفیت» تعریف نموده و اجزاء هر یک از این دو عنصر را معرفی نموده است. در مرحله بعد محقق ضمن بررسی هر جزء در منابع اولی اسلام و فرهنگ اسلامی، به برخی از مهم‌ترین شواهد فقهی مرتبط در هر مورد و با استناد به کتب فقهی اشاره داشته است. ذکر مصادیق احکام در حوزه مقادیر و اندازه‌ها و واحدهای سنجش، کیفیت محصولات، ایمنی، بهداشت و حفظ محیط زیست از جمله مباحث مورد اشاره در این مقاله است. از آنجا که یکی از رویکردهای حل مسأله، توسل به اختبار و تجربه ذکر گردید، در فصل پنجم با عنوان «استانداردسازی گامی در جهت تحقق عدالت اجتماعی» این رویکرد اتخاذ شده است. در این مقاله ضمن تکیه بر مفهوم عدالت به عنوان مبنای نظری مناسب برای توجیه استاندارد، اصل امر به معروف و نهی از منکر به عنوان ضامن استقرار استاندارد معرفی شده است. بر همین اساس نویسنده در هر دو محور به ذکر برخی از تجارب عینی و عملی مسلمانان پرداخته است. این تجارب در دو قالب سیره ائمه معصومین (ع) و تجارب جوامع اسلامی پس از صدر اسلام ارائه شده است.