بانکداری اسلامی: رویکردی اقتصادی و فقهی

کتاب بانکداری اسلامی: رویکردی اقتصادی و فقهی نگارنده در این اثر تلاش دارد تا پس از بیان مطالبی پیرامون دو موضوع پایه در زمینه بانکداری اسلامی، یعنی مسئله پول و بهره، به مسائل، ابعاد، چالش‌‌ها و آثار و تحلیل‌‌های اقتصادی پیرامون عملکرد اقتصادی هر یک از این دو دسته از عقود مذکور بپردازد. هم چنین این مطالعه نشان می‌دهد که استفاده از عقود مشارکتی که برخاسته از روح اصلی این قانون می‌باشد، هر چند دارای مشکلات و چالش‌‌های محدودی می‌باشد لیکن با اعمال برخی توسعه‌‌های مفهومی، شکلی و محتوایی، قابلیت کاربردی مؤثرتر، مناسب‌تر و سازگارتری را داراست. در حالی که نحوه استفاده از عقود مبادله‌ای به‌ویژه با روش‌هایی که در حال حاضر سیستم بانکی ایران در عمل و اجرا به آن متوسل شده است عمدتاً با اعمال صوری‌سازی‌‌های نامناسبی، بیشتر دارای همان ویژگی‌‌های یک ساختار بانکداری ربوی شده است، که در عین حال چالش‌‌ها و محدودیت‌‌های ویژه خود را نیز دارا می‌باشد. کتاب از هشت فصل به شرح زیر تشکیل شده است. در فصل اول با عنوان «اسلامی‌کردن اقتصاد و علم اقتصاد متعارف»، در مورد تحلیل مبانی در علم اقتصاد؛ تحلیل اصول در علم اقتصاد؛ تحلیل اقتصاد اثباتی و تحلیل مطالعات هنجاری به بحث پرداخته شده است. در فصل دوم با عنوان «تعاریف؛ چیستی و ماهیت پول»، در مورد ضرورت وجود پول و مبادله؛ تعاریف پول؛ مسئله جبران کاهش ارزش پول؛ مکاتب چهارگانه پولی و ارزش پول؛ طبیعت و تطور پول‌های کاغذی؛ ویژگی‌ها و شرایط پول‌های کاغذی؛ مروری بر آراء فقهی در خصوص پول‌های کاغذی؛ پشتوانه پول و تغییر ارزش پول و جبران آن از دید فقها بحث شده است. در فصل سوم با عنوان «تحلیل نظریه‌های بهره و ربا»، پیرامون بهره و ربا در قرآن کریم؛ بهره و ربا در احادیث؛ بهره و ربا در فقه؛ بهره از دیدگاه اقتصاددانان غرب؛ بهره از دیدگاه برخی علمای اهل تسنن و دیدگاه برخی علمای شیعه در توجیه بهره بحث شده است. فصل چهارم با عنوان «تاریخچه، اصول و ساختار عمومی ‌بانکداری اسلامی»، در مورد شاکله اصلی عملیات بانکی و کارکردهای آن؛ تاریخچه بانکداری اسلامی‌در ایران و جهان و اصول اساسی شریعت (یا فقه المعاملات) در قراردادهای تجاری اسلامی به بحث و بررسی پرداخته است. در فصل پنجم با عنوان «روش‌های تجهیز منابع در بانکداری بدون بهره»، در مورد قانون عملیات بانکی بدون بهره در جمهوری اسلامی ایران؛ تجهیز منابع در بانکداری بدون ربا؛ ماهیت حقوقی- فقهی سپرده‌های بانکی؛ انواع سپرده‌های بانکی و عقد قرض‌الحسنه به بحث پرداخته است. در فصل ششم با عنوان «روش‌های اعطای تسهیلات (عقود مشارکتی)»،‌ در مورد عقود مبتنی بر مشارکت در سود: مضاربه؛ عملکرد عقد مضاربه؛ عقود مبتنی بر مشارکت در سود و زیان: مشارکت؛ عقود مبتنی بر مشارکت در محصول: مزارعه و مساقات و تحلیل ساختار کلی عقود مشارکتی و مشکلات آن‌ها بحث شده است. در فصل هفتم با عنوان «روش‌های اعطای تسهیلات (عقود مبادله‌ای) یا عقود مبتنی بر نرخ سود ثابت» در مورد عقد فروش اقساطی؛ عملکرد عقد فروش اقساطی؛ عقد اجاره به شرط تملیک؛ عملکرد عقد اجاره به شرط تملیک؛ عقد جعاله؛ عقد سلف؛ عملکرد سائر عقود به تفکیک گروهی بانکها طی دهه 80؛ عملکرد سائر عقود در کل شبکه بانکی طی دهه 80؛ سایر عقود قابل کاربرد در عملیات بانکی از جمله مرابحه، عقد استصناع و خرید دین به بحث پرداخته است. در فصل هشتم با عنوان «ساختار عملیات ارزی و سیاست پولی در بانکداری بدون ربا»، در مورد عملیات ارزی در چارچوب بانکداری بدون بهره؛ مبادله ارزی به نرخ روز؛ مبادله ارزی به نرخ آینده؛ سیاست پولی در بانکداری بدون بهره؛ آئین نامه فصل چهارم قانون عملیات بانکی بدون ربا در اعمال سیاست پولی؛ ابزارهای سیاست پولی در ایران و ابزارهای غیرمستقیم به بحث و بررسی پرداخته است.