کتاب «تذکرة الاولیا» اثر فریدالدین عطار نیشابوری ، یکی از متون مهم عرفان اسلامی و ادبیات فارسی قرن هفتم هجری است که به شرح حال و احوال 72 تن از بزرگان اولیاء و مشایخ صوفیه می‌پردازد. این کتاب به نثری ساده و در بخش‌هایی مسجع نوشته شده و شامل زندگی ، حالات ، اندیشه‌ها ، مواعظ و سخنان حکمت‌آمیز عارفان است. این کتاب برای علاقه‌مندان به عرفان ، تصوف ، ادبیات فارسی و تاریخ اسلامی منبعی ارزشمند است و با توجه به سبک نثر ساده و پرمغز ، خواندن آن برای کسانی که به دنبال شناخت زندگی و اندیشه‌های بزرگان عرفان هستند ، توصیه می‌شود. 

درباره کتاب «تذکرة الاولیا»

«تذکرة» به معنای یادآوری و «اولیا» به معنای عارفان است ، بنابراین کتاب مجموعه‌ای است از شرح حال و اقوال کسانی که در راه عرفان و تصوف شهره و الگو بوده‌اند. کتاب با مقدمه و 72 باب تنظیم شده که هر باب به زندگی یکی از صوفیان اختصاص دارد ، از جمله امام جعفر صادق (ع) که در ابتدا آمده و حسین بن منصور حلاج که در پایان کتاب است. عطار در این اثر بیشتر بر نقل سخنان و رفتارهای عملی اولیا تأکید دارد تا صحت تاریخی دقیق ، هدف او تربیت و الگوگیری از سیره عملی این بزرگان است. این کتاب علاوه بر شرح حال عرفا، مکارم اخلاق و مواعظ آنان را نیز بیان می‌کند و به عنوان منبعی ارزشمند در عرفان اسلامی شناخته می‌شود. از نکات مهم درباره «تذکرة الاولیا» این است که عطار سنی مذهب بوده ولی ارادت خاصی به اهل بیت پیامبر داشته و کتاب را با شرح حال امام صادق (ع) آغاز کرده است. همچنین پس از قرن دهم ، فصل‌هایی به عنوان «ذکر متأخران از مشایخ کبار» به کتاب افزوده شده که شامل حالات و سخنان عارفان قرن‌های بعد است.  کتاب «تذکرةالاولیاء» فریدالدین عطار نیشابوری مجموعه‌ای از شرح حال ، حکایات و مواعظ 72 تن از بزرگان و اولیای صوفیه است که هر کدام داستان‌ها و حکمت‌های خاص خود را دارند. برخی از داستان‌های معروف و حکمت‌آمیز این کتاب عبارتند از : حکایت جعفر صادق (ع) : باب نخست کتاب به امام جعفر صادق اختصاص دارد و شامل سخنان و حالات عرفانی اوست که نمادی از علم ، تقوا و معنویت است. داستان‌های حسین بن منصور حلاج : باب پایانی کتاب به حلاج ، عارف شهیر و شهید تصوف ، اختصاص یافته که حکایت‌های عرفانی و شهادت او پیام‌هایی درباره فداکاری و عشق الهی دارد. حکایات درباره زهد و تواضع : بسیاری از داستان‌ها بر زهد، تواضع و دوری از دنیا تأکید دارند ؛ مانند حکایت‌هایی از زندگی اولیایی که از مال دنیا چشم پوشیده و به خداوند توکل کرده‌اند . قصه‌های عبرت‌آموز درباره عشق الهی و خودشناسی : داستان‌هایی که به اهمیت عشق به خدا ، رهایی از نفس و شناخت خود اشاره دارند ، از جمله موضوعات اصلی کتاب است . روایت‌هایی از معجزات و کرامات اولیا : برخی حکایات بیانگر تأییدات الهی و کرامات معنوی بزرگان است که نشان‌دهنده جایگاه ویژه آنها در سلوک عرفانی است. حکایات اخلاقی و مواعظ : کتاب پر از پندها و نصایحی است که به شکل داستان‌های کوتاه و تمثیلی ، مفاهیم اخلاقی و عرفانی را به خواننده منتقل می‌کند. این داستان‌ها با نثری ساده و در بخش‌هایی مسجع نوشته شده‌اند و هدف اصلی آن‌ها تربیت اخلاقی و معنوی خواننده از طریق الگوگیری از زندگی و سیره اولیای خداست. کتاب برای علاقه‌مندان به عرفان ، ادبیات فارسی و تاریخ اسلام منبعی ارزشمند به شمار می‌رود. 

خواندن کتاب «تذکرة الاولیا» را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

علاقه‌مندان به عرفان و تصوف اسلامی که می‌خواهند با زندگی ، حالات و سخنان بزرگان اولیاء و مشایخ صوفیه آشنا شوند. خوانندگان ادبیات فارسی و داستان‌های حکمت‌آموز که به دنبال متنی ساده ، روان و پر از حکمت و مواعظ عرفانی هستند. جوانان و کسانی که در مسیر رشد معنوی و اخلاقی قرار دارند و می‌خواهند از تجربیات و سیره عملی عارفان بزرگ بهره ببرند. والدین ، مربیان و آموزگاران که می‌خواهند مفاهیم عمیق عرفانی و اخلاقی را به زبان داستانی و جذاب به نسل جوان منتقل کنند. علاقه‌مندان به مطالعه زندگی‌ نامه‌های عرفانی و تاریخی که به دنبال منبعی روایی و داستانی درباره بزرگان عرفان و معنویت هستند. با توجه به اینکه «تذکرة الاولیا» مجموعه‌ای از حکایت‌ها و زندگی‌ نامه‌های عارفان است که به زبان ساده و گاهی مسجع نوشته شده ، برای کسانی که می‌خواهند با زبان داستان و حکایت وارد دنیای عرفان شوند ، گزینه‌ای بسیار مناسب است. البته برخی بخش‌های کتاب ممکن است برای مخاطبان تازه‌کار کمی دشوار یا افسانه‌آمیز به نظر برسد ، اما در کل اثر الهام‌ بخش و ارزشمندی است که خواندن آن به ویژه در کنار منابع دینی و ادبیات عرفانی دیگر ، توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب «تذکرة الاولیا» می‌خوانیم

آن سلطان ملت مصطفوی ، آن برهان حجت نبوی ، آن عامل صدیق ، آن عالم تحقیق ، آن میوه دل اولیاء ، آن جگرگوشه انبیاء ، آن ناقد علی ، آن وارث نبی ، آن عارف عاشق : جعفرالصادق رضی الله عنه . گفته بودیم که اگر ذکر انبیاء و صحابه و اهل بیت کنیم کتابی جداگانه باید ساخت این کتاب شرح اولیاست که پس از ایشان بوده اند اما به سبب تبرک به صادق ابتدا کنیم که او نیز بعد از ایشان بوده است. و چون از اهل بیت بود و سخن طریقت او بیشتر گفته است و روایت از وی بیشتر آمده است کلمه ای چند از آن او بیاوریم که ایشان همه یکی اند. چون ذکر او کرده شود از آن همه بود . نه بینی که قومی که مذهب او دارند ، مذهب دوازده امام دارند. یعنی یکی دوازده است و دوازده یکی . اگر تنها صفت او گویم ، به زبان و عبارت من راست نیاید که در جمله علوم و اشارات و عبارات بی تکلف به کمال بود ، و قدوه جمله مشایخ بود ، و اعتماد همه بر وی بود ، و مقتدای مطلق بود. هم الهیآن را شیخ بود ، و هم محمدیان را امام ، و هم اهل ذوق را پیشرو ، و هم اهل عشق را پیشوا . هم عباد را مقدم ، هم زهاد را مکرم . هم صاحب تصنیف حقایق ، هم در لطایف تفسیر و اسرار تنزیل بی نظیر بود ، و از باقر رضی الله عنه بسیار سخن نقل کرده است و عجب دارم از آن قوم که ایشان خیال بندند که اهل سنت و جماعت را با اهل بیت چیزی در راه است که اهل سنت و جماعت اهل بیت را باید گفت به حقیقت.