شریعه خرد: یادنگار کنگره نکوداشت منزلت علمی استاد علامه محمدتقی جعفری

کتاب شریعه خرد: یادنگار کنگره نکوداشت منزلت علمی استاد علامه محمدتقی جعفری مجموعة مقالات شریعة خرد، یادنگار کنگرة نکوداشت منزلت علمی استاد علامه مرحوم محمدتقی جعفری(قده) است. این کنگره بنا به تصویب شورای عالی تحقیقات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سال 1376 و در حیات حضرت استاد برگزار شد تا تلاش نستوهانة آن فرزانة گرانمایه در عرصة علم و معرفت پاس داشته شود. شریعة خرد عنوان مجموعه ای از مقالات و گفتارهاست که اندیشمندان حوزه و دانشگاه ارائه کرده اند. دیباچه این مجموعه به خامه حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر رشاد و با عنوان «خدیو خرد»، به شرح مختصر اما مفید کارنامه زندگی و خدمات علمی و فرهنگی استاد علامه اختصاص دارد. نویسنده در این دیباچه از آثار مکتوب آن مرحوم ـ که به حدود صد عنوان بالغ می شود ـ و نیز خطابه ها و سخرانی ها، و مکاتبات و مناظرات او با دانشوران داخلی و خارجی می پردازد و شمه ای از حیات فرهنگی آن استاد فرزانه را برمی شمرد. 1. مقالة نخست این مجموعه، «قرآن در نهج البلاغه»، اثر آیت الله عبدالله جوادی آملی است. نویسنده در این مقاله از مقام انسان کامل و قرآن تکوینی سخن می گوید و به توانایی علی(ع) در معرفی قرآن می پردازد. بررسی نظام فاعلی و داخلی قرآن و نیز جست وجوی نظام غایی آن در نهج البلاغه، مباحث فصول پنج گانة این مقاله است. این جستار آمیزه ای از مباحث معارفی، فلسفی و عرفانی است. 2. «اسلام و آزادی» عنوان مقالة کوتاهی است که آیت الله محمدتقی مصباح یزدی نگاشته است. در این مقاله، مفاهیم فلسفی آزادی و اختیار ـ به گونه ای گذرا ـ بررسی می شود و نظر اسلام دربارة نظام برده داری مورد پژوهش قرار می گیرد. 3. آیت الله جعفر سبحانی در مقالة «هستی شناسی عرفانی» از مفاهیم عارفانه و عاشقانه سخن می گوید و به تفسیر چند اصطلاح عرفانی در شعر عارفان می پردازد. پاسخ کوتاه به چند پرسش دربارة مقولات عرفانی، مبحث دیگر این نگاشته است. 4. «سیمای جامعیت» به خامة استاد محمدرضا حکیمی، مقاله ای است که به عنوان مقالة کتاب «تکاپوگر اندیشه ها» (شرح زندگی و آثار علامه جعفری) نگاشته شده و در این مجموعه نیز آمده است. استاد حکیم در این نوشتار از ویژگی های شخصیتی و علمی استاد جعفری(ره) یاد می کند و او را نمونه ای از عالمان جامع و همه جانبه نگر می داند. 5. «اتحاد عالم و معلوم و تأثیر آن در بحث علیت»، نوشتة حجت الاسلام و المسلمین دکتر احمد احمدی، جستاری فلسفی است که به علیت، ادراکات نفس، وحدت آن و اتحاد عالم و معلوم می پردازد و شرحی فلسفی از این مفاهیم به دست می دهد. 6. دکتر رضا داوری اردکانی در مقالة خود با عنوان «ملاحظاتی کوتاه برای ورود به تفکر افلاطون»، بر آن است تا به ویژگی های اندیشة افلاطونی و دیدگاه های گوناگون دربارة آن بپردازد و سقراطِ افلاطونی را توصیف کند. 7. «دیانت و آزادی» نوشتة حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر رشاد، جستاری دربارة معنا و کاربردهای واژة آزادی، انواع، حدود و آفت های آن است. این جستار در شش بهرة کوتاه به مقولات یادشده پرداخته است. 8. «علم و الهیات (پیشینه، تطورات و مسائل)» متن سخنرانی دکتر غلامعلی حداد عادل در یکی از همایش های تحقیقی حوزة علمیة قم است که در این مجموعه به طبع رسیده است. مقاله معطوف به مبحث علم و دین است. 9. «اصل آنتروپیک و برهان نظم»، اثر دکتر مهدی گلشنی است. نویسنده در این مقاله اصل «انسان محوری» در ساختار فیزیکی جهان را برمی رسد و بر مبنای این اصل، اهمیت انسان و خلقت او را تذکار می دهد. برهان نظم، مدار بحث نویسنده است. 10. «واپسین یادگار حلقه ی آزاداندیشی»، نوشتة دکتر منوچهر صدوقی سها، ذکر کوتاهی از پیشینة فلسفی جهان اسلام است. 11. «نبوت و حکومت»، نگاشتة حجت الاسلام والمسلمین علی ربانی گلپایگانی، به بحث حکومت دینی و ارتباط انبیا و حکومت از دیدگاه قرآن کریم می پردازد. 12. «حیات معقول در آیینه ی شرح علامه جعفری»، اثر حجت الاسلام و المسلمین سید جمال الدین دین پرور، توضیحی دربارة شرح نهج البلاغه، اثر گرانمایه استاد مرحوم، و بررسی مفهوم حیات معقول در این مجموعة ارجمند است. 13. دکتر همایون همتی در مقالة خود با عنوان «گفتاری درباب مولانا و کتاب مثنوی» از پاره ای ویژگی های مثنوی مولوی یاد می کند و در پایان مختصری درباره شرح مثنوی مرحوم علامه جعفری سخن می گوید. 14. «حسد در مثنوی»، نگاشتة احد فرامرزقراملکی، چیستی بیماری حسد و درمان آن را از نگاه مولوی بررسی می کند. 15. «از اخلاق نیکوماک تا اخلاق ناصری»، اثر دکتر سید صدرالدین طاهری، جستاری درباب مقایسة دو کتاب عظیم اخلاقی در شرق و یونان قدیم است. پاره ای از مفاهیم اساسی اخلاق از منظر هر دو کتاب بررسی می شوند و به تفصیل تبیین می گردند. 16. «نظری بر کبریت احمرِ علامه ی شعرانی»، نوشتة دکتر علیرضا ذکاوتی قراگزلو، ترجمة شانزده بند نخستین کتاب الکبریت الاحمر، نوشتة شیخ عبدالوهاب شعرانی، عارف متشرع مصری است. کتاب شعرانی، تلخیص فتوحات مکیه ابن عربی است. 17. دکتر علی. م. افضلی در مقالة «مبانی فلسفی دکارت به روش هندسی»، ترجمة مهم ترین بخش کتاب «اعتراضات و پاسخ ها»ی دکارت است. دکارت در آن کتاب کوشیده است مبانی فلسفة خود را به روش هندسی عرضه کند. 18. «برهان وجودی یا وجوبی»، نوشتة دکتر حمیدرضا آیت اللهی، جستاری دربارة یکی از براهین مطرح در اثبات وجود خداوند، یعنی برهان وجودی، است. نویسنده به بیان دیدگاه علامه جعفری دربارة این برهان می پردازد. 19. مقاله «شخصیت بارز علامه استاد محمدتقی جعفری»، اثر علی رافعی، دربارة ویژگی های شخصیتی و آثار علامه جعفری(ره)، به اختصار سخن گفته است. 20. دکتر عبدالرحیم گواهی نیز در مقالة «جهانی که بنشسته در گوشه ای» به ذکر عناصر شخصیتی علامه جعفری(ره) و نیز خاطراتی از آن استاد فرزانه می پردازد. 21. «تاریخ انسانی و انسان تاریخی»، اثر حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا، جستاری کوتاه دربارة هستی شناسی دینی است.