وامداری غرب نسبت به شرق به ویژه اسلام و ایران

کتاب وامداری غرب نسبت به شرق به ویژه اسلام و ایران بازکاوی و نقد و ارزیابی سیر گذشتة روابط شرق و آنچه امروز به عنوان غرب نامیده می شود، موضوعی است تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فکری که از زاویه های گوناگون و با رویکردهای مختلف می تواند مورد پژوهش قرار گیرد. باید آشکار ساخت که چرا در برهه ای از زمان، فرهنگ و تمدن درخشان شرق، اسلام و ایران، چنان اوج گرفت که هنوز هم به آن می بالیم. در این راه پاره ای ملاحظه های مقدماتی لازم می نماید. نخست باید موضوع تبیین شود و ضرورت و اهمیت آن آشکار گردد. در عین حال لازم است جامعه ها و فرهنگ های مورد بررسی نیز مورد مطالعة دقیق قرار گیرند و در آغاز به بسترهای فرهنگی بزرگ و واجد غنای چشمگیر پرداخته شود. تمدن ایران باستان، چین، هند و پاره ای تمدن های دیگر از آن جمله اند. هدف اصلی پژوهش، یافتن پاسخ های عالمانه برای پرسش های فراوان دربارة دانایی و کمال گرایی در جوامع ایرانی ـ اسلامی و بعضاً در مشرق زمین یا پرتوافکنی آن ها در شرق و غرب است. ایده های آغازین و سپس فرضیه هایی چند بایسته می نمایند. متغیر وابسته و محوری پژوهش، «وامداری غرب به شرق، اسلام و ایران در حوزة علوم، معارف و دانایی» است، اما متغیرهای اصلی و فرعی دیگری نیز وجود دارند. تمدن، فرهنگ، ادیان، سیاست، فلسفه، ارزش و عقلانیت، از جملة آن متغیرها به شمار می آیند. در این مسیر، تعریف مفاهیم و اصطلاحاتی چون تمدن، فرهنگ، علم و زیرمجموعه های آن، معرفت، فلسفه و... گام نخست است. پس از این، می سزد که ریشه های تمدن و فرهنگ و دانش را در حیات بشری واکاویم و با تکیه بر داده های باستان شناسی و تمدن پژوهی به نضج این ریشه ها در مشرق زمین بازگردیم. به اعتقاد برخی از عالمان، آغاز علم در خاورمیانه، هزارة چهارم پیش از میلاد است، اما سرآغاز آن در یونان باستان از حدود ششصد سال پیش از میلاد تجاوز نمی کند. مقایسة میان فرآورده های این دو تمدن و نیز تمدن های دیگر در عرصة ریاضیات، فیزیک، اخترشناسی و دانش های دیگر، برتری شرق را آشکار می کند. تا فاصله 499 ق.م. تمدن و فرهنگ شرق دور، هند و جنوب غربی آسیا با مسالمت به یونان و غرب سرازیر می شد و علوم و معرفت به سود یونان و غرب جریان داشت. ایران در گذر ایام تا ظهور و ورود اسلام، بستر ظهور حیات فرهنگی و مدنی جدیدی شد. آیین ها و معارف و نیز بینش اساطیری ایرانیان، آینة میراث دانشوری و معارف شهودی ـ تجربی و معنوی ـ مادّی است. وقتی بذر اسلام در کشور پهناور ایران پاشیده شد، تأسیس و بسط تمدن اسلامی، بار دیگر در شکل ها و محتوایی نو، عمیق و ثمربخش تر قابلیت و کارآمدی ملت ایران را در صحنة جهان به ثبوت رساند. تاریخ علوم، معارف و دانایی پس از ظهور و گسترش اسلام در ایران، در قرون نخست تا قرن پنجم هجری، سرگذشتی شگفت است. پژوهش در آثار و احوال شخصیت های علمی، ادبی، فرهنگی و دانشیِ این دوره، و نیز توجه به شرایط و روابط اجتماعی ـ فرهنگی در ممالک اسلامی، به ویژه در میان اعراب و ایرانیان، ابعاد عمیق تمدن باشکوه اسلامی ـ ایرانی را وامی نماید. سمت وسوی چنین پژوهش هایی می تواند معطوف به رهیافت و بهره برداری از حکمت ها، علوم و معارف عالم اسلام و ایران توسط غرب و اروپا باشد و شواهد و مصادیق آن را بازگو کند. البته تردید نیست که غربیان و اروپاییان پس از بهره برداری بسیار از ذخایر فکری ـ علمی اسلام و ایران، تلاش کردند تا این دوره های درخشان کم تر شناخته شود و در هاله ای از ابهام بماند و خلاصه از درون و برون، عناصر بیگانه مهاجم و بعد استعمار غرب نگذاشتند مجدداً دریچه هایی به سمت تفکر علمی گشوده شود و علوم، فنون و معارف جای باز کند. شناخت ترابط تمدن ها و به ویژه وامداری مغرب زمین به شرق، رهیافتی نو به دست می دهد تا به پیکره بندی دوبارة عناصر تمدنی و فرهنگی خویش بیندیشیم. کتاب حاضر از یک مقدمه و دو بخش تشکیل شده است: *1.بخش اول: ملاحظات مقدماتی فصل اول، شامل موضوعاتی همچون: چگونگی بررسی باتوجه به گستردگی مکان و طولانی بودن زمان- هدف ها - سؤال ها - فرضیه ها و ...) فصل دوم، شامل موضوعاتی همچون: تعریف مفاهیم و اصطلاحات - علوم ، معارف و گستره دانایی شرق و ایران باستان قبل از ظهور و گسترش اسلام) *2.بخش دوم: مقارنه و مقایسه غرب و شرق با ظهور و گسترش اسلام (شامل سه فصل)