کتاب گفت و گو با دکتر حسین خطیبی واحد تاریخ شفاهی موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران از ابتدای فعالیت خود همواره کوشیده خاطرات رجال و شخصیت های علمی، فرهنگی، سیاسی و نظامی را که از دوران قاجاریه و پهلوی اطلاعاتی دارند ، از طریق مصاحبه و گفتگو ، ثبت ، جمع آوری و منتشر نماید . مجموعه پیش رو گفت و گویی است که در حدود 50 فصل ( موضوع محور/ شخصیت محور) ، تنظیم و فهرست شده و ما در غالب این خاطرات بخشی از چراها و چگونگی های نهادهای فرهنگی ،سیاسی، علمی و جریان ساز تاریخ معاصر را به نظاره می نشینیم . در واقع منظور از گفت و گو مبادله ی تفنن آمیز افکار و اندوخته ها نمیباشد.، بلکه مواردی چون تلاش برای رسیدن به واقعیت ، درک و فهم اندیشه ی دیگران ، پاسخ به برخی ابهامات تاریخی و در صورت لزوم نقد و ارائه آنها به جامعه ، مد نظر است. مصاحبه ها گاه موضوع محور است و گاه شخصیت محور و از این رو رویکردی تلفیقی دارد و می توان آن را ترکیبی از تاریخ شفاهی و خاطرات دانست. آشنایی کوتاه بادکترحسین خطیبی: نام دکتر حسین خطیبی برای بسیاری از رجال سیاسی و همچنین پژوهشگران حوزه ادب فارسی معاصر نامی آشناست. در کار تدریس در دانشگاه ، نخست دانشیار و سپس استاد کرسی سبک شناسی دانشکدة ادبیات دانشگاه تهران شد. پیش از او ملک الشعرای بهار استاد این کرسی بود و پس از درگذشت بهار کرسی استادی وی به دکتر خطیبی واگذار گردید. دکتر خطیبی از باقیماندگان نسلی بود که بعد از استادان شناخته شده ای چون محمد تقی بهار، بدیع الزمان فروزانفر، جلال الدین همایی و نظایر آن به تدریس پرداخت و شاگردان بی شماری، که هم اکنون هر کدام استادان سرشناسی در داخل و خارج کشور هستند، در کلاس درس او حاضر می شدند. علاوه بر مسئولیت های سیاسی و مشاغل مختلفی که در مدت کما بیش 40 سال به عهده داشت از قبیل معاونت و سپس ریاست روزنامه رسمی وابسته به مجلس شورای ملی، ریاست کل دفتر نخست وزیر در زمان دکتر محمد مصدق، نمایندگی چهار دوره 21، 22 ، 23 ، 24 مجلس شورای ملی و نیابت ریاست مجلس از 1342 تا 1357 و همچنین مدیریت عامل جمعیت شیر و خورشید سرخ ( هلال احمر فعلی)- در مدت بیش از 30 سال- مرتضی رسولی پور ( مصاحبه گر) را بر آن داشت تا طی جلساتی متعدد با او به گفت و گو بنشیند. بی تردید اظهارت نامبرده با توجه به حافظه بسیار خوب ، داشتن عمر نسبتاً طولانی ، نکتة سنجی و تأمل در موضوعات متنوع ، کسب تجربه های مستقیم در مشاغل و مسئولیت های مهم، دقت و احتیاط در مشاهدات و سروکار داشتن با رجال سرشناس و مصاحبت با آنان در مدت بیش از نیم قرن در زمینه های علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، ذهن و فکر او را چنان پرورده بود که اظهاراتش می تواند به تشریح اوضاع سیاسی- اجتماعی و روشن ساختن جریان کارها کمک کند. تشریح و توصیف احوال کسانی که به هر تقدیر با او در ارتباط بودند و نیز بیان روابطی که میان نخست وزیران، وزیران و شخصیت های مختلف وجود داشت، بخش معتنابهی از اظهارات او را در بر گرفته است و منبع معتبری از خلقیات و روحیات گوناگون رجال عصر را به دست می دهد. وی حالات روحی و دماغی رجال پیشین را چنان پیگیری کرده که از لابه لای سخنان او می توان علاوه بر شناخت منش و روحیات مصاحبه شونده، وقوف کافی او را نسبت به احوال زمانه و جزر و مد آن جست وجو نمود. از این رو اظهارات نامبرده برای نسل حاضر و نسل های آینده مغتنم و عبرت آموز خواهد بود. خواننده محترم از لابه لای صحبت ها به طور آشکار فرمایشی بودن انتخابات، اطاعت محض و گماردگی بسیاری از رجال فن سالار نوخاسته و روند شکل گیری خودکامگی شاه را در می یابد و با گوشه هایی از شخصیت واقعی چهره هایی همچون جعفر شریف امامی، عبدالله ریاضی، امیرعباس هویدا، غلامرضا پهلوی، علینقی سعید انصاری، شمس و اشرف پهلوی و... آشنا می شود. با این همه به یاد مانده های او بسیار بیشتر از آن چه در این مصاحبه مطالعه می شود، بود و بنابر دلایل و ملاحظات شخصی مایل نبود از آنها یاد کند. در باب تهیه و تنظیم مجموعه پیش رو: موضوعات گفت و گو در سه بخش تنظیم یافته است: 1-زندگی علمی همراه با ذکر خاطراتی از استادان /2 - تاریخچه جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران و خمات درمانی، آموزشی و احداث درمانگاه ها، بیمارستان ها، مراکز توانبخشی و... / 3 - زندگی سیاسی بخش نخست با عنوان «مؤسسات علمی، ادبی و دانشگاه تهران و مشاهیر فرهنگی قبل از شهریور 1320 و بعد از آن» در شماره 6 فصلنامه تاریخ معاصر ایران (سال2، تابستان 1377) و بخش های دوم و سوم با عنوان « پهلوی دوم از سردرگمی تا خودکامگی» در شمارة7 فصلنامه یاد شده ( سال2، پاییز 1377) درج گردیده است که در این کتاب به طور پیوسته و یکجا به خوانندگان محترم ارائه می شود. گفت و گوها جمعاً به مدت 30 ساعت بوده و در سال 1376 طی 16 جلسه انجام گرفته است. جلسة نخست در منزل نامبرده و مابقی در دفتر واحد تاریخ شفاهی مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر انجام گرفت. مصاحبه شونده در آغاز به شرح دوران کودکی، تحصیلات و زندگی علمی و شرح احوال استادان خودپرداخته و در قسمت های بعدی، از چگونگی ورود به مشاغل اداری و نقش دکتر عبدالله معظمی در انتصاب او به معاونت و سپس ریاست روزنامه رسمی کشور و مدیریت کل دفتر نخست وزیر در زمان نخست وزیری دکتر مصدق، حوادث سیاسی ، نحوة انتخابات و ورود به مجلس شورای ملی ،نیابت ریاست مجلس در 4 دوره ، چگونگی تصویب لایحه مصونیت قضایی مستشاران آمریکایی ، دوران 13 ساله نخست وزیری هویدا ، خصوصیات رفتاری شاه و بسیاری مطالب دیگر سخن گفته است . دکتر خطیبی در 31 شهریور 1380 در اثر ابتلا به سرطان کبد در بیمارستان حجم تهران درگذشت و پیکرش در جوار مقبره امامزاده طاهر در کرج به خاک سپرده شد. تعدادی از مهمترین عناوین و سر فصل های گفت وگو های پیش رو: حضور تاگور در انجمن ادبی ایران / موسسه وعظ و خطابه/ یادی از استادان / بهار ، بدیع الزمان فروزان فر ، رضازاده شفق ، نصر الله فلسفی و .../ لغت نامه دهخدا، دکتر محمد معین و اداره لغت نامه/ همکاری با جمعیت شیر و خورشید سرخ و نقش عبدالله معظمی در این کار / در کمیسون فرهنگ مجلس / اداره جلسه مجلس به هنگام تصویب لایحه مصونیت/ عضویت در حزب ایران نوین/ درموردهویدا، شمس و اشرف پهلوی/ اطرافیان شاه و تحریکات شاه علیه مصدق/ خاطراتی از شاه و غرور کاذب او / تاسیس حزب رستاخیز و ...( دهها عنوان دیگر)