تاریخ دشت مغان در حادثه شوم حاکمیت فرقة دموکرات آذربایجان, بزرگان غیرتمند دشت مغان علاوه بر اتخاذ سیاست احتیاط آمیز و مصلحتی در راستای حفظ جان و مال عشایر از گزند روسیه و مأمورین آنها, دو پایگاه مقاومت در شرق و غرب این منطقه ایجاد کرده و تا آخرین لحظه به خواسته های نامشروع این فرقه تن درندادند/ در همین حادثه, تعدادی از فرزندان عشایر در جبهه های جنگ با عوامل شوروی سابق و فداییان فرقة دموکرات کشته و زخمی شده و عده ای از بزرگان آنها در دادگاههای فاشیستی این تشکیلات بیگانه پرست محکوم به اعدام شدند. / عظمت و ارزش کار بزرگان شاهسون زمانی بیشتر روشن میشود که بدانیم بسیاری از نخبگان و روشنفکران تبریز و اردبیل با عناوین آزادیخواه, سوسیال دموکرات و حزب توده به آسانی در مقابل خواسته های فرقة دموکرات آذربایجان تسلیم شده و طوق بندگی جنایتکار تاریخ ایران ــ آذربایجان ــ راـــ استالین رهبر وقت اتحاد جماهیر شوروی ــ را بر گردن نهاده و حاضر شدند سر از پیکرة آن جدا سازند/ با وجود اهمیت راهبردی این سرزمین در تاریخ باستان و بعد از اسلام منطقه آذربایجان و کشور ایران, جایگاه تمدنی و رسالت و نقش سازنده مردم این خطة تاریخمند در متون تاریخی آذربایجان به روشنی ترسیم و مشخص نشده است و حتی در برخی مواقع, این نقش ها و تحولات تاریخی از دیدگاههای خاص پژوهشگران با بی اعتنایی و نگاه تحقیرآمیز آنان مواجه شده است.