تاریخ دشت مغان در حادثه شوم حاکمیت فرقه دموکرات آذربایجان، بزرگان غیرتمند دشت مغان علاوه بر اتخاذ سیاست احتیاط‌آمیز و مصلحتی در راستای حفظ جان و مال عشایر از گزند روسیه و مأمورین آنها، دو پایگاه مقاومت در شرق و غرب این منطقه ایجاد کرده و تا آخرین لحظه به خواسته‌های نامشروع این فرقه تن درندادند. در همین حادثه، تعدادی از فرزندان عشایر در جبهه‌های جنگ با عوامل شوروی سابق و فداییان فرقه دموکرات کشته و زخمی شده و عده‌ای از بزرگان آنها در دادگاه‌های فاشیستی این تشکیلات بیگانه‌پرست محکوم‌به‌اعدام شدند. عظمت و ارزش کار بزرگان شاهسون زمانی بیشتر روشن می‌شود که بدانیم بسیاری از نخبگان و روشنفکران تبریز و اردبیل با عناوین آزادی‌خواه، سوسیال‌دموکرات و حزب توده به‌آسانی در مقابل خواسته‌های فرقه دموکرات آذربایجان تسلیم شده و طوق بندگی جنایت‌کار تاریخ ایران آذربایجان را استالین رهبر وقت اتحاد جماهیر شوروی را بر گردن نهاده و حاضر شدند سر از پیکره آن جدا سازند. با وجود اهمیت راهبردی این سرزمین در تاریخ باستان و بعد از اسلام منطقه آذربایجان و کشور ایران، جایگاه تمدنی و رسالت و نقش سازنده مردم این خطه تاریخ‌مند در متون تاریخی آذربایجان به‌روشنی ترسیم و مشخص نشده است و حتی در برخی مواقع، این نقش‌ها و تحولات تاریخی از دیدگاه‌های خاص پژوهشگران با بی‌اعتنایی و نگاه تحقیرآمیز آنان مواجه شده است.