ایرانیان دوران باستان تا دوره‌ی معاصر

کتاب «ایرانیان: دوران باستان تا دوره‌ی معاصر» نوشته‌ی همایون کاتوزیان، اثری تحلیلی و جامع درباره تاریخ ایران است که روایت خود را از افسانه‌ها و اسطوره‌های ایران باستان آغاز می‌کند و تا انقلاب 1357 ادامه می‌دهد. این کتاب ابتدا به زبان انگلیسی به سفارش دانشگاه ییل نوشته شد و سپس با ترجمه حسین شهیدی توسط نشر مرکز منتشر گردید. کتاب شامل بخش‌هایی درباره افسانه‌ها و اسطوره‌ها، تاریخ باستان، یونانیان و پارتیان و پارسیان، اعراب و اسلام، ترکان و مغولان، امپراتوری‌های جدید، اصلاحات و تجدد، انقلاب مشروطه، حکومت استبدادی نوین، ملی شدن نفت، انقلاب سفید و انقلاب بهمن 1357 است. این کتاب علاوه بر پژوهشگران، برای خوانندگان عمومی علاقه‌مند به تاریخ ایران نیز مناسب است و تصویری تحلیلی و عمیق از تحولات هویتی، اجتماعی و سیاسی ایران ارائه می‌دهد.

درباره کتاب «ایرانیان: دوران باستان تا دوره‌ی معاصر»

ویژگی‌های برجسته کتاب: روایت تاریخ ایران از دوره‌های اسطوره‌ای و افسانه‌ای تا دوره معاصر، با نگاهی به تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی. ادغام تاریخ فرهنگی و ادبی ایران با تاریخ سیاسی و اجتماعی؛ بررسی نقش شاعران بزرگی چون مولوی، عمر خیام و سعدی. تحلیل تطبیقی تاریخ ایران با تاریخ اروپا برای نشان دادن تفاوت‌های ساختاری و اجتماعی ایران با غرب. پرداختن به چیستی، چگونگی و چرایی رویدادهای تاریخی ایران و پرهیز از صرف نقل وقایع. زبان ساده و روشن که کتاب را برای عموم علاقه‌مندان به تاریخ ایران قابل فهم و خواندنی کرده است. کتاب در دوازده فصل تنظیم شده است؛ شش فصل نخست به تاریخ ایران باستان تا قرن نوزدهم و شش فصل بعدی به تحولات ایران از قرن نوزدهم تا انقلاب 1357 می‌پردازد. علاوه بر شرح حکومت‌ها و رخدادهای سیاسی، به موضوعاتی چون ساختار اجتماعی، اقتصادی، سازمان اداری، جایگاه زنان، سیر علوم و افکار، و زندگی توده مردم توجه ویژه شده است. کاتوزیان با رویکردی تطبیقی، تاریخ ایران را با تاریخ اروپا مقایسه می‌کند تا تفاوت‌های ساختاری، اجتماعی و فرهنگی ایران با غرب را برجسته سازد. او در مقدمه تصریح می‌کند که هدفش اثبات فرضیه «جامعه کوتاه‌مدت» در تاریخ ایران است، یعنی جامعه‌ای که در آن ثبات و تداوم نهادی و ساختاری کمتر دیده می‌شود و تحولات عمدتاً با تغییرات ناگهانی و گسست‌های تاریخی همراه است. در تحلیل هر دوره، به نقش اسطوره‌ها، ادبیات، و فرهنگ نیز پرداخته شده و تأثیر این عوامل بر شکل‌گیری هویت ایرانی بررسی می‌شود. تحلیل تاریخ ایران در این کتاب، فراتر از توصیف سلسله‌ها و وقایع، بر ریشه‌یابی تحولات و ساختارهای بنیادین جامعه ایرانی تأکید دارد و با نگاهی انتقادی و تطبیقی، سیر تاریخی ایران را تا دوره معاصر به تصویر می‌کشد.

خواندن کتاب «ایرانیان: دوران باستان تا دوره‌ی معاصر» را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

علاقه‌مندان به تاریخ ایران که می‌خواهند تصویری کلی، تحلیلی و قابل فهم از سیر تحولات ایران از باستان تا امروز به دست آورند. خوانندگان عمومی و غیرمتخصص که به دنبال روایتی ساده، روان و آموزنده از تاریخ و فرهنگ ایران هستند؛ کتاب با زبانی روشن و بدون پیچیدگی‌های تخصصی نگاشته شده است. دانشجویان و پژوهشگران حوزه‌های تاریخ، علوم اجتماعی، علوم سیاسی و مطالعات فرهنگی که نیازمند منبعی معتبر و تحلیلی برای شناخت ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران هستند. کسانی که به مقایسه تطبیقی تاریخ ایران و اروپا علاقه دارند و می‌خواهند تفاوت‌ها و ویژگی‌های منحصربه‌فرد جامعه ایرانی را بشناسند. افرادی که به دنبال فهم عمیق‌تر از هویت ایرانی، مفاهیمی چون «ایرانیت»، ساختارهای قدرت، جامعه کوتاه‌مدت، تئوری توطئه و فردگرایی ایرانی هستند. مخاطبانی که می‌خواهند با آثار یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران تاریخ و جامعه‌شناسی ایران، همایون کاتوزیان، آشنا شوند. در مجموع، این کتاب هم برای علاقه‌مندان عمومی و هم برای متخصصان و دانشجویان حوزه‌های مرتبط، منبعی ارزشمند و قابل توصیه است.

در بخشی از کتاب «ایرانیان: دوران باستان تا دوره‌ی معاصر» می‌خوانیم

 افسانه‌های کهن ایران فراوان، گوناگون و پرماجرایند و در سنت‌های کهن هند و اروپائی ریشه دارند که در عقاید و آیین فرقه‌های کهن هندواروپایی جلوه می‌کنند. در اثر تحولات بعدی در افسانه سرایی ایرانی، مجموعه‌ای از افسانه، اسطوره و تاریخ نگاری اسطوره‌ای به وجود آمد که تصور می‌رود در دوره ساسانیان (651-224 میلادی) در خداینامگ گرد آمده باشد. این کتاب از دست رفته، اما روایت‌های کتبی و شفاهی که در دوران پس از اسلام برپایه‌ی آن فراهم آمدند کل یا بخش‌هایی از افسانه‌ها و اسطوره‌های کهن پیش از اسلام را دربرمی گیرند. مشهورترین و کامل‌ترین این روایت‌ها به فارسی نوین (پس از اسلام) شاهنامه فرودسی است. شاهنامه سه حلقه پیشدادیان، کیانیان و ساسانیان را دربرمی گیرد. نخستین حلقه، که با پیدایش انسان و دوران پیشدادیان آغاز می‌شود، افسانه سرایی محض است. حلقه بعد پادشاهی ایرانی کیانیان را توصیف می‌کند و داستانی بلند از دوره‌ای پر از قهرمانی است که در آن افسانه و اسطوره درهم می‌آمیزند و حماسه‌ای باستانی می‌آفرینند. ماجراهای شاهنامه در حلقه‌های اول و دوم در شرق ایران رخ می‌دهند، اما صحنه رویدادهای حلقه سوم جنوب و غرب ایران است. در این حلقه فردوسی تاریخ و افسانه را درهم می‌آمیزد و شرحی از پادشاهی ساسانیان، آخرین سلسله ایرانی پیش از فتح ایران به دست اعراب، فراهم می‌آورد.