هنر قدسی: با مقدمه اعوانی

هنر قدسی نوشته مجتبی مطهری با مقدمه اعوانی در کتاب حاضر، پس از تعریف هنر و بیان ماهیت هنر، نیز ذکر مباحثی شامل 'انسان و اثر هنری'، 'هنر برای هنر' و 'هنر و انسان' نخست، ارتباط هنر با زیبایی، دین، خیال، علم، و سمبولیسم بررسی گردیده و سپس ویژگی های هنر قدسی ضمن طرح مباحثی هم چون 'هنر قدسی و ادیان'، 'هنر قدسی و جاودانگی' و 'هنر قدسی و وحدت وجود' برشمرده شده است. به تصریح نگارنده: «هنر قدسی همانند احادیث قدسی منشا غیبی و الهامات قدسی دارد، چنان که مبدا جوهره ی نفس انسان نیز از عالم قدسی و ملکوتی است و راز فناپذیری آن نیز در همین است و نیز وجود و هستی تنزل یافته از عالم الوهیت است. لذا هنر قدسی، هنری آن سویی است نه این سویی؛ تجلی یافته و نشات گرفته از عالم غیب است نه از عالم حس. به همین لحاظ تمثلی از عوالم برتر است. اصول و مبادی این هنر در حکمت ذوقی ـ اشراقی مخصوصا حکمت متعالیه ی صدرالمتالهین و عرفان محیی الدین عربی نهفته است چنان که بورکهارت و شوان، متفکران و پژوهشگران هنر دینی، در آثار خویش بدین نکته توجه کرده اند. معرفت به این هنر و درک عمیق آن جدا از معرفت به حکمت متعالیه و عرفان و اصول متعالیه ی آن مانند نظریه ی مثل تجرد خیال و نفس قدسی انسان، امکان فقری، وحدت ادیان، وحدت وجود، مراتب وجود اصالت وجود، رابطه ی علم و وجود، اصل حرکت در جوهر اشیاء، بینش (علم) شهودی (حضوری) و تفسیر عرفانی از دین و وحی، عشق الهی و اصل بسیط الحقیقه کامل اشیاء و سنت نیست.... سنتی بودن تعالی و غیبی بودن و تعلق به علم ملکوت داشتن مهم ترین ویژگی این هنر است.» در بخشی از کتاب می خوانیم: هنر قدسی، هنری است متعالی و اسرارآمیز و حالتی که اکسیری دارد و نام آن از کلمه ی قدوس که از اسماء الحسنی است، اخذ شده است. این هنر مانند الماسی درخشنده در میان هنر سنتی می درخشد. هنر قدسی طبق پژوهش های بورکهارت و شوان از لحاظ معرفتی و مبانی حکمی الهام گرفته از حکمت ذوقی و اشراقی به ویژه حکمت متعالیه ی صدرالمتألهین و عرفان محی الدین عربی است. هنرمند قدسی بر اثر سیر و سلوک عرفانی و تزکیه ی نفس و در نتیجه دریافت شهودی و درونی از حق در عین پیوستن به حق و ادراک لقاء الهی قدم به مرحله ی فنا می گذارد... هنرمند قدسی از آن جهت که خود و هستی را مظهر و جلوه ی و آیینه ی ذات حق می بیند لذا هنر و سبک او چیزی جز ظهور و تجلی اسمای حق و انعکاس صور خیال مجرد و روحانی و آیینه ای برای مراتب برتر هستی و یا تجلی انوار حقایق برتر و متعالی نیست و صوری روحانی نیز که در نفس قدسی هنرمند متمثل می شود تمثیل حقایق برتر و اعلی و منعکس کردن آن در عالم حس نیست.