کتاب پرسشها و پاسخهای دانشجویی 41: عصمت گزیده ای از کتاب : علوم در قرآن پرسش 4. با توجه به آیه شریفه «لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاّ فِی کِتابٍ مُبِینٍ» آیا تمام علوم بشری (مانند ریاضی، فیزیک، طب و ...) در قرآن موجود است؟ رطب و یابس در کتاب خدای سبحان، قرآن کریم را «کتاب مبین» معرفی می کند: «قَدْ جاءَکُمْ مِنَ اللّهِ نُورٌ وَ کِتابٌ مُبِینٌ»[32]. در آیات گوناگون، آنچه پیامبران آورده اند، به عنوان کتاب منیر و مبین وصف شده است: «جاؤ بِالْبَیِّناتِ وَ الزُّبُرِ وَ الْکِتابِ الْمُنِیرِ»[33]. در جای دیگر می فرماید: «لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاّ فِی کِتابٍ مُبِینٍ»[34]؛ یعنی، هیچ تر و خشکی نیست، مگر آنکه در کتاب مبین آمده است. مقصود از «رطب و یابس» ـ به قرینه قبل و بعد آیه ـ علم همه اشیا است؛ چنان که در آیه دیگر می فرماید: «ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْءٍ»[35]؛ یعنی، هیچ چیزی در کتاب الهی فروگذار نشده و همه اموری که در سعادت بشر دخالت دارد، بیان شده است. در این زمینه احتمالات و دیدگاه های چندی وجود دارد: 1. منظور از «کتاب مبین» در آیه 59 سوره «انعام» علم الهی یا لوح محفوظ است و «کتاب» در آیه 38 همان سوره «اجل» است، نه قرآن مجید. در بعضی از روایات نیز «کتاب مبین» به «امام مبین» معنا شده است.[36] 2. منظور از کتاب، همین قرآن است، به لحاظ باطن والای آن، که «ام الکتاب» است؛ زیرا همه حقایق در آن نهفته است و انسان کامل به آن دسترسی دارد. 3. منظور از کتاب، قرآن است و در مراتب مختلف آن، همه امور دین و دنیا موجود است. 4. منظور از کتاب، همین قرآن ـ در همه مراتب آن ـ است؛ لیکن مراد از همه چیز، اصول و کلیاتی است که بر اساس آن، دانش ها و معارف مختلف را می توان بنیان نهاد و رشته ها و گزاره های گوناگون علمی را تولید کرد. 5. منظور از کتاب، قرآن در همه مراتب آن است؛ لیکن مراد از همه چیز، جامع بودن قرآن نسبت به تمامی معارف و دستوراتی است که در جهت هدایت بشر و نیل به سعادت او مؤثر است. این مجموعه مشتمل بر عقاید، جهان بینی، آموزه های اخلاقی و دستورات عملی جامعی در حوزه روابط چهارگانه انسان (رابطه با خدا، دیگران، خود و جهان) است. در این انگاره هدف اصلی قرآن، بیان حقایق دینی و هدایت گرانه بشر است. این انگاره مانع از آن نیست که بعضی از حقیقت های علمی، با دقایق و لطایف اعجازآمیزی، در قرآن وجود داشته باشد؛ لیکن بیان این امور، هدف اصلی قرآن نیست و ادعای جامع بودن همه علوم و دانش های تجربی را ندارد. وجود این گونه از گزاره های علمی در این کتاب مقدس، فوایدی دارد؛ از جمله: الف. نشان دادن آیات تکوینی الهی و هموارسازی خداشناسی از طریق آن؛ ب. اعجاز علمی و اثبات الهی و آسمانی بودن قرآن مجید؛ ج. انگیزش حس کنجکاوی و خردورزی انسان؛ د. الهام بخشی در حوزه معارف بشری و زمینه سازی رشد و شکوفایی علمی مسلمین؛ ه. اثبات پاره ای از حقایق دینی چون معاد و ... از طریق گزاره های علمی. به نظر می رسد این دیدگاه پذیرفتنی است و با بعضی از دیدگاه های پیشین نیز قابل جمع است. علامه طباطبایی همین دیدگاه را اختیار کرده و در ذیل آیه «وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ»[37] می نویسد: «ظاهرا مراد از «کل شی ء» هر چیزی است که به هدایت مربوط باشد. هر چه که مردم در مورد مبدأ، معاد، اخلاق فاضله، شریعت های الهی، قصص و موعظه ها احتیاج دارند، قرآن به آن هدایت و بیان کرده است و ما از ظاهر قرآن و مقاصد آن، همین مطلب را متوجه می شویم. اما در روایات نقل شده است که در قرآن، علم گذشته و آینده، تا قیامت موجود است. اگر این روایات صحیح باشد، منظور از «تبیان» اعم از دلالت لفظی است. پس شاید اشاراتی از غیر طریق دلالت لفظی دارد و اسراری را کشف می کند که فهم عرفی، به آنها راهی ندارد».[38]