کتاب حکمت نامه کودک : عربی-فارسی پیشگفتار «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرّیتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا».[1] فرزند شایسته، خواسته طبیعی و فطری همه انسانهاست. همه آرزو دارند فرزندانی سالم و صالح داشته باشند؛ فرزندانی که روشنیبخشِ دیده و شادیبخش جان آنها باشند. حتّی انسانهای ناشایسته نیز دوست دارند فرزند آنها خوب و شایسته باشد. امّا همّت پرورشیافتگان در مکتب قرآن، از این خواست طبیعی فراتر است. آنها میخواهند نه تنها فرزندانشان خوب و شایسته باشند؛ بلکه میخواهند فرزندان آنها در کنار خانواده، پیشوا و سرمشقِ انسانهای شایسته بشوند. آنان در مقام نیایش، به خدای مهربان، چنین میگویند: «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَ جِنَا وَذُرّیتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا. پروردگارا! به ما از همسران و فرزندانمان، آن ده که مایه روشنی چشمانما باشد، و ما را پیشوایِ پرهیزگارانگردان». مسئله مهم این است که: چگونه میتوان به این آرزوی بلند، دست یافت و زمینه اجابت این دعا را در مورد فرزندان فراهم ساخت؟ پاسخ این است که پرورش فرزند شایسته، بر سه رکن اساسی استوار است. ارکان عبارتاند از: 1. خانواده شایسته 2. رعایت حقوق کودک 3. وظیفهشناسی کودک. حکمتنامه کودک، رهنمودهای قرآن و پیشوایان اسلام را درباره این ارکان، در سه بخش ارائه مینماید. بخش اوّل، شامل چهار فصل است و در آن، مسئولیت جامعه اسلامی در ساماندهیِ خانوادههای شایسته، نقش وراثت در خوشبختی فرزند، نقش تغذیه پدر و مادر در سلامت و سعادت فرزند، و نقش چگونگی انعقاد نطفه در آینده فرزند، از زبان پیشوایان اسلام بیان میشود. در بخش دوم، حقوق کودک از نگاه اسلام، در شش فصل ارائه میگردد: فصل اوّل، درباره حقوق نوزاد است. این حقوق عبارتاند از: 1. بزرگداشت تولّد، 2. غسل ولادت، 3. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ، 4. کام برداشتن با آب فرات و تربت سیّد الشهدا، 5. انتخاب نام نیکو، 6. تراشیدن سر و صدقه دادن هموزن آن طلا یا نقره، 7. عقیقه کردن، 8. ختنه کردن. فصل دوم، درباره حقوق کودک شیرخوار است. این فصل، رهنمودهای پیشوایان اسلام درباره تغذیه کودک از شیر مادر و یا دایه شایسته و ضرورت احترام به احساسات نوزاد را بیان مینماید. در فصل سوم، تعلیم و تربیت کودک، به عنوان مهمترین حقوق کودک، مورد بررسی قرار میگیرد و نکات مهمّی درباره اهمّیت تعلیم و تربیت کودک و مسئولیتی که دولت اسلامی و خانوادهها در این زمینه دارند و از همه مهمتر، روش تربیتی اسلام ارائه میگردد. در فصل چهارم، اخلاق تربیت، مانند: مهربانی با کودک، احترام به کودک، سلام کردن به کودک، عدالت رفتاری میان فرزندان، وفا به وعده داده شده به کودک و شاد کردن او، به عنوان حقوق تربیتی کودک، مطرح میشود. در فصل پنجم، توجّه مربّیان به نقش آراستگی و ارضای حسّ زیباییطلبی کودک، و همچنین نقش بازی در رشد کودک، جلب میگردد. در فصل ششم، تأکید بر دعا برای فرزندان و نهی از نفرین کردن آنها، بیانگر نقش تربیتی دعا در کنار برنامهریزی و تلاش است. لذا از آن به عنوان یکی از حقوق کودک، یاد میشود. دعای امام سجّاد علیه السلام برای فرزندانش که در پایان این فصل آمده، رهنمود ارزندهای برای خانوادههای مسلمان است. بخش سوم، اختصاص به وظایف کودک دارد. بر مربّی شایسته، لازم است علاوه بر انجام دادن وظایفی که در بخش اوّل و دوم این مجموعه آمده، زمینه وظیفهشناسی کودک را نیز فراهم سازد. این بخش، در چهار فصل، رهنمودهایی را در زمینه وظایف شخصی کودک، وظایف او در برابر پدر، مادر، آموزگار، بزرگتر از خود و دوستان، تقدیم میدارد. گفتنی است که مخاطبان این کتاب، عبارتاند از: خانوادهها، مربّیان امور تربیتی کودکان و پژوهشگران تعلیم و تربیت کودک. بنا بر این، کودکان، مخاطب مستقیم این مجموعه نیستند. نکته دیگر، این که تلاش کردهایم این نوشتار، جامع متنِ مهمترین رهنمودهای قرآن و احادیث اسلامی در زمینه آموزش و پرورش کودک باشد. همچنین، تحلیلها و توضیحات لازم درباره این موارد، بدان افزوده گردید. امّا بیتردید، شرح این رهنمودها، نیاز به کتابهای مستقل در زمینههای مختلف مسائل تربیتی کودکان دارد. از این رو، این مجموعه میتواند سرمایه فرهنگی ارزندهای برای تهیّهکنندگان کتابهای ویژه تعلیم و تربیت کودکان باشد. سپاس و تقدیر صمیمانه خود را به تمام همکاران عزیز و بزرگواری که در «پژوهشکده علوم و معارف حدیث»، مرا در تألیف و تحقیق این اثر مفید و ارزشمند یاری دادند، بویژه فاضل ارجمند جناب آقای عبّاس پسندیده- که افزون بر همکاری در تدوین، ترجمه احادیث این مجموعه را به عهده داشت- تقدیم میدارم و از خداوند منّان، برای همه آنان، پاداشی درخور فضل حضرتش، مسئلت دارم. ربّنا! تقبّل منّا، إنّک أنت السمیع العلیم. محمّد محمّدی ریشهری سوم تیرماه 1384 هفدهم جمادی اوّل 1426