اخباریگری : (تاریخ و عقاید)

کتاب اخباریگری : (تاریخ و عقاید) مقدّمه کاوش و پژوهش در تاریخ حدیث شیعه و دورههای گوناگون و محدّثان بزرگ و میراث ماندگار آن و نیز عناصر تأثیرگذار بر آن، یکی از رسالتهای مهم پژوهشیان حدیث در دوره معاصر است. پیگیری و جستجو در مکتبهای حدیثی و دورههای فراز و فرود آنها، در این میان، امری مهم و بایسته است. اخبارگرایی، در سدههای نخستین، شیوه رایج محدّثان و مجتهدان بزرگ شیعه بود که آثار آن در نگاشتههای کهن حدیثی، فقهی، کلامی و اخلاقی نمود یافت. در سدههای یازدهم و دوازدهم هجری، مکتبی پا به عرصه گذاشت که ادّعای پیروی از شیوه کهن عالمان شیعی را مطرح میکرد؛ ولی دارای مبانی خاص در این وادی بود؛ مبانیای که این تفکر را از شیوه محدّثان کهن، متمایز میساختند. این مکتب فکری- که امروزه «اخباریگری» نامیده میشود-، در طول تاریخ نسبتاً کوتاه خویش، با تغییرات جزئی و کلّی نیز روبهرو شد، به گونهای که برخی از نظریّات خاصّ بنیانگذاران آن در حوزه فهم و درک قرآن، توسط بزرگان این مکتب، به چالش کشیده شد و در نهایت، به همّت مرحوم وحید بهبهانی (رحمه الله) به محاق رفت و با ظهور شخصیتی اصولی همچون شیخ اعظم انصاری (رحمه الله) امکان بروز دوباره را از کف داد. مکتب اخباریگری، تأثیر گستردهای بر کاوشهای حدیثی معاصر خویش داشت و افزون بر آن، آسیبها و چالشهای پیش روی مجتهدان و اصولیان را برنمود و آنان را وادار به تبیین دقیق و منضبط شیوه اجتهاد کرد. اخباریگری، اگر چه از منظر تاریخی شیوهای پایانیافته تلقّی میشود، ولی مبانی، اصول و روشهای آن، در دورههای متفاوت، ممکن است سر برکُند و به مبارزه با شیوه اجتهاد، تعقل و تعامل عقل و نقل برخیزد. پژوهش پیشِ رو، افزون بر بازکاوی تاریخ اخبارگرایی و شناساندن اخباریان سرشناس و آرا و افکار آنها، به پژوهش در مبانی اخباریگری، نقد آن مبانی و مقایسه آنها با مبانی اصولیان پرداخته است. این پژوهش به همّت جناب حجة الإسلام و المسلمین ابراهیم بهشتی دامغانی، تألیف و تدوین و با پیگیری جناب آقای دکتر مهدی فرمانیان، سامان یافته است. تلاش دانشگاه ادیان و مذاهب در پژوهش و نگارش و نظارت علمی (تا پایان مرحله نگارش اوّلیه)، و پژوهشکده علوم و معارف حدیث در ارزیابی، ویرایش علمی و ادبی و آمادهسازی این اثر و ارائه آن به جامعه علمی، تأثیری شایسته داشته است. از برادران بزرگوار، آقایان: حجة الاسلام و المسلمین مهدی مهریزی (رئیس پیشین پژوهشکده علوم و معارف حدیث) و دکتر بهروز حدّادی (معاون پژوهشی دانشگاه ادیان)- که زمینه این همکاری را فراهم نمودند-، سپاسگزاری مینمایم. امید که در پرتو همکاریهای علمی- پژوهشی، موضوعاتِ کمتر تبیین شده تاریخ حدیث شیعه، هر روز، از روشنیِ بیشتر و تبیینِ بهتری برخوردار گردند. سیدمحمّد کاظم طباطبایی رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث فروردین ۱۳۹۰