حکمت نامه جوان

کتاب حکمت نامه جوان پیشگفتار جوانی، بهترین فرصت زندگی برای خودسازی و سازندگی است و جوانان، ارزندهترین ذخایر و سرمایههای جوامع انسانی هستند. از این رو، رشد و بالندگی هر کشور، در گرو آموزش و پرورش نیروی جوان آن است و موضوع جوانان در تاریخ بشر، همواره مورد توجّه رهبران فرهنگی، دینی و سیاسی جهان بوده است. یکی از نویسندگان معاصر مینویسد: گِزِنفون، حکیم و مورّخ یونانی (۴۳۰ ۳۵۵ ق. م)، دو کتاب راجع به ایران نوشته است که یکی از آن دو کورشنامه است. در این اثر، شرحی راجع به تربیت جوانان ایران در دوران هخامنشی آورده و از جمله مینویسد: «تقوا و فضیلت به فرزندان خود میآموزند، همان گونه که دیگران خواندن و نوشتن را ... در قوانین ایران، کوشش میشود که افراد، تربیتی پیدا کنند که آنان را پیشاپیش، از دست یازیدن به کارهای ننگین و شرارتآمیز، باز دارد» ... گزنفون، یکی از علّتهای اقتدار هخامنشیان را که در زمان خود، بزرگترین کشور جهان بودند همین توجّه به تربیت جوانان میداند.[۱] در جهان امروز، که عصر انفجار اطّلاعات است، از یک سو، دسترس جوانان به انواع آگاهیها، زمینه رشد دانش و پیشرفت فنّاوری را فراهم کرده است و از سوی دیگر، سوداگران بینالمللی و سودجویان سیاسی و اقتصادی، بیش از دورانهای ______________________________ (۱) هشدار روزگار: ص ۱۸۷ ۱۸۸. گذشته از سرمایه جوانان، سوء استفاده میکنند و بدین لحاظ، پرداختن به مسائل جوانان در جهان امروز، بیش از گذشته حائز اهمّیت است[۲] و در ایران، به دلیل این که نزدیک نیمی از جمعیت آن جواناند،[۳] مسئله جوانان، اهمّیت فوقالعادهای دارد. علاوه بر این، آنچه بر اهمّیت پرداختن به مسائل جوانان ایرانی میافزاید، نقش آنان در پیروزی انقلاب اسلامی است که موجب شده تا جریانهای سیاسی و فرهنگی مخالف، به منظور پیشگیری از انتقال فرهنگ انقلاب اسلامی به نقاط دیگر جهان، برای ایجاد انحراف اخلاقی و سیاسی در جوانان ایرانی برنامهریزی کنند. پژوهشهای اسلامی درباره جوانان پژوهشگران اسلامی، از دیرباز به مسائل جوانان پرداختهاند. برای نمونه میتوان به کتابی به نام فضل الشُبّان و تقدّمهم علی کثیر من ذوی الأسنان (برتری جوانان و تقدّم آنان بر بسیاری از سالخوردگان)[۴] اشاره کرد که در سدههای سوم و چهارم هجری تألیف شده است. مانند این نوشتار، در میان آثار اسلامی، کم نیست و بخصوص در نیم قرن اخیر، دانشمندان مسلمان به موازات دیگر پژوهشگران، نوشتههای مفید و ______________________________ (۱) بر اساس آمار سازمان ملل، در سال ۲۰۰۰ م، تعداد جوانان پانزده تا ۲۴ ساله در جهان، بیش از یک میلیارد و ۵۹ میلیون و ۸۹۷ هزار نفر و جمعیت جهان، حدود شش میلیارد و ۶۱ میلیون و ۵۰۲ هزار نفر بوده است (گزارش وضعیت جهانی جوانان ۲۰۰۳: ص ۸۴). (۲) بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در تاریخ ۲۷ بهمن ماه ۱۳۸۲، برآورد جمعیت کلّ کشور ۶۶ میلیون و ۴۸۰ هزار نفر بوده که از این رقم، تعداد افراد پانزده تا ۲۴ ساله، شانزده میلیون و ۶۷۲ هزار و ۳۲۰ نفر (۱/ ۲۵ درصد کلّ جمعیت)، ۲۵ تا ۲۹ ساله، پنج میلیون و ۶۳۲ هزار و ۹۲۰ نفر (۵/ ۸ درصد کل جمعیت)، و سی تا ۳۹ ساله، هشت میلیون و ۷۹۶ هزار و ۱۵۰ نفر (۲/ ۱۳ در صد کلّ جمعیت) بوده است. در برآورد دیگری تا پایان سال ۱۳۸۲، تعداد پسران پانزده تا ۲۹ ساله، یازده میلیون و ۶۹۵ هزار و ۸۳۷ نفر و تعداد دختران در این سنین، شانزده میلیون و هجده هزار و ۷۳۰ نفر بوده است. (۳) نویسنده این کتاب، گمنام است و گویا آن را به مقتدر، خلیفه جوان عبّاسی (حک ۲۹۵ ۳۲۰ ق)، تقدیم کرده است. اهدای چنین رسالهای به خلیفه، میتواند نشانگر اهمّیت جوانان در آن روزگار باشد. سازندهای را درباره نسل جوان ارائه نمودهاند، هرچند با عنایت به نیازهای این نسل در عصر حاضر، آنچه ارائه شده است، تا نقطه مطلوب، فاصله دارد. کتابشناسی جوانان اهمّیت پژوهش درباره جوانان، سبب شده است که پژوهشگران در زمینههای تعلیم و تربیت، روانشناسی و جامعهشناسی، صدها مقاله و کتاب درباره ابعاد مختلف مسائل و مشکلات جوانان تهیّه کنند و کثرت منابع در این زمینه، موجب گردیده است که جمعی به کتابشناسی این گونه آثار، همّت گمارند.[۵] بهترین کتابها برای نسل جوان نسل جوان در عصر حاضر، احساسات، خواستهها، نیازها و مشکلات ویژهای دارد که نسلهای گذشته نداشتند. همچنین، آسیبها و انحرافات خاصّی جوانان امروزی را تهدید میکند که در گذشته، تهدید نمیکرد. از این رو، به گمان ما، بهترین کتابها برای نسل جوان در عصر کنونی، کتابهایی هستند که دارای سه ویژگی باشند: ۱. بر اساس شناخت دقیق استعدادهای جوانان، تهیّه و تنظیم گردند و پاسخگوی احساسات، نیازها، خواستها و دغدغههای آنان در زندگی باشند و از آسیبها و انحرافاتی که نسل جوان را در عصر حاضر تهدید میکند، پیشگیری نمایند؛ ۲. الگوی عینی برای ارزشهای اخلاقی ارائه نمایند؛ ۳. برای جوانان از جذابیّت لازم برای مطالعه، برخوردار باشند. بهترین جوانشناس، آفریدگار انسان است. هم اوست که بهتر از هر کس دیگر، استعدادهایی را که به جوانان عنایت کرده، میشناسد و نیازهای آنان را میداند و از ______________________________ (۱) حدّاقل دو کتابشناسی مهم ویژه جوانان در ایران سراغ داریم: یکی کتابشناسی جوانان، نوشته مریم رعیّت علیآبادی، شهرزاد طاهری لطفی و نوشین عمرانی، و دیگری کتابشناسی جوانان، نوشته انسیه راعی. آسیبهایی که سرمایه جوانی را تهدید میکند، آگاه است. بنا بر این، بهرهگیری از رهنمودهای قرآن و احادیث اسلامی که ریشه در وحی الهی دارند برای تهیّه بهترین کتابهای مورد نیاز جوانان، از اهمّیت فوقالعادهای برخوردار است؛ امّا مسئله اساسی در ارائه رهنمودهای الهی به نسل جوان، این است چگونه این رهنمودها، هماهنگ با زمان و مکان، در هر دورهای، از قرآن و سنّت، استخراج گردد و افزون بر این، همراه با ارائه الگوی عینی، جاذبه کافی برای مطالعه نسل جوان داشته باشد. نگارنده، در نگارش کتاب کیمیای محبّت که بخشی از رهنمودهای اسلامی را ارائه کرد،[۶] تلاش نمود کتابی با همه این ویژگیها عرضه کند و خوشبختانه آن کتاب، سختْ مورد استقبال جوانان قرار گرفت. حکمتنامه جوان کتاب حکمتنامه جوان، تا آنجا که توانسته، رهنمودهای قرآن و اهل بیت علیهم السلام را همراه با ارائه الگوهای عینیِ ارزشهای دینی و اخلاقی به جوانان ارائه مینماید. امیدوارم که خداوند منّان، این مجموعه را از جذّابیت لازم برای مطالعه جوانان عزیز، برخوردار نماید. گفتنی است آنچه در این حکمتنامه آمده، متن مهمترین رهنمودهای قرآن و احادیث اسلامی برای جوانان است که شرح آنها، نیاز به کتابهای مستقل در زمینههای مختلف مسائل جوانان دارد و از این رو، امید است که این مجموعه، نه تنها برای جوانان، بلکه برای پژوهشگران و مسئولان امور تربیتی، مفید و کارساز باشد. در اینجا بر خود لازم میدانم از همه کسانی که در آمادهسازی این حکمتنامه با ______________________________ (۱) این کتاب در سال ۱۳۷۹ توسّط انتشارات دار الحدیث به طبع رسید و به زبانهای عربی، انگلیسی، اسپانیولی، ترکی استانبولی و اردو، ترجمه شده و به دلیل استقبال علاقهمندان، بویژه نسل جوان، تا کنون بارها تجدید چاپ شده و تا کنون، حدود ۲۶۰ هزار نسخه از آن، منتشر گردیده است. نگارنده همکاری داشتهاند، بویژه فاضل ارجمند آقای احمد غلامعلی و همچنین آقای محمّد نوری که در تهیه پرونده پژوهشی جهت تحلیلها مرا یاری داد، صمیمانه سپاسگزاری نمایم. افزون بر این، زحمات استاد گرانقدر حجة الإسلام و المسلمین جناب آقای مهدی مهریزی را که با ترجمه زیبای خود، فهم آیات و روایات این مجموعه را برای پارسی زبانان میّسر ساخت، ارج نَهم و از خداوند متعال، مسئلت دارم که پاداشی درخور فضل خود به همه آنان، عنایت فرماید. محمّد محمّدی ریشهری ۲۹ بهمن ۱۳۸۲ ۲۷ محرّم ۱۴۲۵ [۱] ( ۱) هشدار روزگار: ص ۱۸۷ ۱۸۸. [۲] ( ۱) بر اساس آمار سازمان ملل، در سال ۲۰۰۰ م، تعداد جوانان پانزده تا ۲۴ ساله در جهان، بیش از یک میلیارد و ۵۹ میلیون و ۸۹۷ هزار نفر و جمعیت جهان، حدود شش میلیارد و ۶۱ میلیون و ۵۰۲ هزار نفر بوده است( گزارش وضعیت جهانی جوانان ۲۰۰۳: ص ۸۴). [۳] ( ۲) بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در تاریخ ۲۷ بهمن ماه ۱۳۸۲، برآورد جمعیت کلّ کشور ۶۶ میلیون و ۴۸۰ هزار نفر بوده که از این رقم، تعداد افراد پانزده تا ۲۴ ساله، شانزده میلیون و ۶۷۲ هزار و ۳۲۰ نفر( ۱/ ۲۵ درصد کلّ جمعیت)، ۲۵ تا ۲۹ ساله، پنج میلیون و ۶۳۲ هزار و ۹۲۰ نفر( ۵/ ۸ درصد کل جمعیت)، و سی تا ۳۹ ساله، هشت میلیون و ۷۹۶ هزار و ۱۵۰ نفر( ۲/ ۱۳ در صد کلّ جمعیت) بوده است. در برآورد دیگری تا پایان سال ۱۳۸۲، تعداد پسران پانزده تا ۲۹ ساله، یازده میلیون و ۶۹۵ هزار و ۸۳۷ نفر و تعداد دختران در این سنین، شانزده میلیون و هجده هزار و ۷۳۰ نفر بوده است. [۴] ( ۳) نویسنده این کتاب، گمنام است و گویا آن را به مقتدر، خلیفه جوان عبّاسی( حک ۲۹۵ ۳۲۰ ق)، تقدیم کرده است. اهدای چنین رسالهای به خلیفه، میتواند نشانگر اهمّیت جوانان در آن روزگار باشد. [۵] ( ۱) حدّاقل دو کتابشناسی مهم ویژه جوانان در ایران سراغ داریم: یکی کتابشناسی جوانان، نوشته مریم رعیّت علیآبادی، شهرزاد طاهری لطفی و نوشین عمرانی، و دیگری کتابشناسی جوانان، نوشته انسیه راعی.