نقش زن در موسیقی مناطق ایران

کتاب «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» نوشته هوشنگ جاوید است که به بررسی جامع و مردم‌شناسانه آوازها و نغمات زنان در مناطق مختلف ایران می‌پردازد. این کتاب در 9 بخش تنظیم شده و موضوعات متنوعی را شامل می‌شود، از جمله: نشانه‌یابی ایمان و باورهای دینی در آوازها و نغمات زنان ایرانی، ترانه‌های کار و تلاش زنان در محیط خانه (مانند رفت و روب، جامه‌شویی، آشپزی) و محیط بیرون خانه (فرشبافی، مزارع، باغات)، نمونه‌هایی از ترانه‌های محلی ترکمن، ملایر، ایل چهارلنگ بختیاری، گیلان و دیگر مناطق، بررسی موسیقی آوازی زنان ایران و مسئله زبان مادری، شامل آوازهایی با هجاهای کوتاه، آوازهایی که همراه با حرکات نمایشی به کودک منتقل می‌شوند، آوازهای پنج نتی (پنتاتونیک) و فولکلوریک، موسیقی آئینی و مذهبی زنان ایرانی، موسیقی زنان استان گلستان، گفت‌وگو با هفت زن موسیقیدان از مناطق کاشان، خراسان، کردستان و چهارمحال و بختیاری، نموداری از دسته‌بندی موسیقی زنان در نواحی مختلف ایران. گزیده سخنرانی‌های جشنواره موسیقی زنان نواحی ایران که توسط کارشناسانی چون محمدرضا درویشی، رضا مهدوی، هوشنگ جاوید و زهرا شجاعی ارائه شده است هوشنگ جاوید در این کتاب با تحقیقات میدانی، ترانه‌ها و آوازهای محلی و آیینی زنان را که در خطر فراموشی هستند، ثبت و ضبط کرده و به ریشه‌های اساطیری برخی عناصر موسیقی محلی نیز پرداخته است. این اثر به نوعی دایره‌المعارف شفاهی موسیقی زنان ایران محسوب می‌شود که علاوه بر ثبت موسیقی، به نقش فرهنگی و اجتماعی زنان در حفظ این میراث می‌پردازد.

خواندن کتاب «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

پژوهشگران و دانشجویان رشته‌های موسیقی، مردم‌شناسی، فرهنگ و هنر که به دنبال مطالعه تخصصی درباره موسیقی زنان در مناطق مختلف ایران و نقش فرهنگی و اجتماعی آنان هستند. علاقه‌مندان به موسیقی نواحی ایران که می‌خواهند با آوازها، نغمات و ترانه‌های محلی زنان در اقوام مختلف آشنا شوند و گوشه‌هایی از فرهنگ شفاهی و آئینی ایران را بشناسند. فعالان فرهنگی و هنری که به حفظ و ثبت میراث موسیقایی زنان نواحی ایران اهمیت می‌دهند و می‌خواهند با نمونه‌های میدانی و مصاحبه‌های انجام شده با زنان موسیقیدان آشنا شوند. مربیان و آموزگاران موسیقی و فرهنگ که می‌خواهند منابعی غنی برای آموزش موسیقی محلی و شناخت نقش زنان در این حوزه داشته باشند. همچنین این کتاب برای علاقه‌مندان به مطالعات جنسیتی و نقش زنان در فرهنگ‌های محلی بسیار مفید است، زیرا به صورت جامع به جایگاه زن در موسیقی اقوام ایرانی پرداخته است. این کتاب با رویکرد مردم‌شناسانه و پژوهشی، ترانه‌ها و آوازهای زنان را که در معرض فراموشی هستند ثبت کرده و تحلیل کرده است، بنابراین برای هر کسی که به حفظ و شناخت این بخش از فرهنگ ایرانی علاقه‌مند است، منبعی ارزشمند محسوب می‌شود.

در بخشی از کتاب «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» می‌خوانیم

راستی، یادت هست که چگونه دلت آرام می‌گرفت، آن وقتی که صدای رعد، تو را می‌ترساند و یا پارس سگی هراسانت می‌کرد؟ پشت مادرت در چادری بسته شده بودی، یا در بغلش بودی یا توی گهواره، زمستان بود یا تابستان، آن زمان که صدای آواز گرم مادر دلت را می‌برد، ترست می‌‌ریخت چه می‌خواند؟ ذکر بود، زمزمه بود، آواز بود یا ترانه؟ یادت هست؟ دیوارنوشته‌های دلت را که پاک کنی با نقشه‌ای در حال رنگ باختن روی ذهنت چه می‌کنی؟ فریاد من و تو در برابر ظلم، حاصل رشد جوانه‌هایی بود که او در مزرعه دلمان کاشته بود، مادر جوانی‌اش را در گوش من و تو و جامعه محدود زندگی خودش زمزمه کرد تا دل ما جوانه بزند؛ او پیر شد ما برنا، ما تیر شدیم و او کمان، و هر دو مانده‌ایم در کف زمان. می‌دانی، مادر با نغمه‌هایش به ما آموخت که ایران کشور بزرگی نیست بلکه بزرگی ایران در وسعت دل ما و در عظمت همت ما است. مادر سراینده ذکر مولا بود و رستم، دلگیر بودن هوا، کوتاهی سقف آسمان، دلمرده بودن زمین و اتمی‌ شدن جنگل جهان برایش معنی نداشت. مادر بود یا مادربزرگ؟ او که به ما یاد می‌داد: مفهوم نگاه زیبا را دریابیم، کوری عیب نیست، به ما با آواز می‌گفت «شوق قدم‌ها را پیدا کن، بی‌پایی عیب نیست». او با نغمه‌هایش به ما می‌آموخت که لمس خدا را در لحظه‌ها بیابیم، بی‌دستی مسئله‌ای نیست. ما فرزانگی را از مادر آموختیم. زنان ایرانی با نغماتشان همواره مشعل شکوه افروز بوده‌اند در نیایشگاه زندگی، چونان مهدی اخوان ثالث که سرود: انگار روح آبی و آب است، انگار هم بیدار و هم خواب است، انگار غم در کسوت شادی است، انگار تصویر خدا، در بهترین قاب است. این یادگار ذهن را نباید حفظ و یا حداقل ثبت کرد که بماند؟ من و تو خوب می‌دانیم که این بازیافتن اصالت، این روشن بینی، این تلاش برای رسیدن به رستگاری در زمانه پر از طالبان و داعش و امریکا و اسرائیل و اتم و لیزر و دیژیتال و کامپیوتر و ماهواره و هزار درد بی درمان توارد فرهنگی به ناچار، چه عظمتی دارد اگر ما لحظه‌های پرعصمت و عطوفت و عشق این بخش از فرهنگ سترگ زنان متدین ایرانی را دریابیم و بدانیم که: موسیقی زنان ایرانی که امروزه مخاطب رسانه‌ها هستند برای نسل پیشین چه بوده و در این سال‌های بی‌اعتنایی چه به روزش آمده!  در بهتر شنیدن این نغمه‌ها  خدا توفیقتان بدهد.