کتاب فقه سنتی و نظام‌سازی اثر عباس معلمی، پاسخی ژرف به دغدغهٔ بنیادین امام خمینی(ره) دربارهٔ جایگاه فقه در تمدن اسلامی است. این اثر با استناد به فرمایش ایشان که «اسلام اگر همه چیز از دستش برود ولی فقهش به طریقهٔ موروث باقی بماند، به راه خود ادامه خواهد داد»، نقش فقه سنتی را به‌مثابه ستون فقرات نظام‌سازی اجتماعی بررسی می‌کند. نویسنده با زبانی روشن، پرسش‌های محوری دربارهٔ قابلیت‌های فقه در هدایت امور جمعی و خطرات انحراف از این مسیر را تحلیل می‌کند.

درباره کتاب فقه سنتی و نظام‌سازی

معلمی در این کتاب ابتدا هویت فقه سنتی را ترسیم می‌کند: روش اجتهادی ریشه‌داری که بر چهار منبع کتاب، سنت، عقل و اجماع استوار است و در برابر برداشت‌های سکولار یا تقلیدی ایستادگی می‌کند. وی با تفکیک «فقه حکومتی» از «فقه فردی»، ظرفیت شگفت‌انگیز فقهای شیعه را در طراحی الگوهای کلان برای اقتصاد، قضاوت و سیاست نشان می‌دهد. نویسنده سپس به فرآیند تبدیل فقه به نظام می‌پردازد و توضیح می‌دهد چگونه اصول کلی مانند عدالت و نفی ظلم می‌توانند به احکام ناظر به اجتماع تبدیل شوند. تحلیل نمونه‌های تاریخی مانند نظام مالیاتی امام علی(ع) یا سیاست‌های عمرانی شهید اول، گواهی بر توانایی ذاتی فقه سنتی در اداره جامعه است. بخش پایانی کتاب به هشدارهای جدی درباره انحراف از مسیر فقه اصیل اختصاص دارد؛ انحرافاتی مانند تقلیل فقه به مناسک فردی، نادیده گرفتن نقش عقل در استنباط، یا تأویل‌های ایدئولوژیک که فقه را از کارکرد نظام‌سازش دور می‌کند. معلمی با اشاره به تجربه جمهوری اسلامی، بر ضرورت بازگشت به روش‌شناسی اصیل فقهای پیشین تأکید می‌ورزد.

خواندن کتاب فقه سنتی و نظام‌سازی را به چه کسانی توصیه می‌کنیم

این کتاب برای طلاب و فضلای حوزه‌های علمیه که دغدغه کاربست فقه در عصر حاضر را دارند، نقشه‌راهی ضروری محسوب می‌شود. پژوهشگران علوم سیاسی و حقوق اسلامی نیز از تحلیل‌های نوین کتاب درباره نسبت فقه و حکمرانی بهره خواهند برد. مسئولان نظام جمهوری اسلامی با درک عمق نظریه «فقه نظام‌ساز» می‌توانند الگوهای بومی مدیریت را استخراج کنند. حتی برای دانشجویان علوم انسانی که به دنبال کشف الگوی اسلامی پیشرفت هستند، این کتاب چراغی روشنگر خواهد بود. هر اندیشمند دینی که نگران تحقق وصیت امام خمینی(ره) درباره حفظ فقه اصیل است، این اثر را سپری در برابر انحرافات خواهد یافت.