آیین نیکی - مطالعه جامعه شناختی خیر دینی در پیاده روی اربعین

کتاب آیین نیکی نوشته و پژوهش محمدرضا پویافر، مطالعه‌ای جامعه‌شناختی بر خیر دینی در آیین پیاده‌روی اربعین است. این کتاب به بررسی پیچیدگی‌های فرهنگی، دینی، و اجتماعی پیاده‌روی اربعین می‌پردازد و تلاش دارد تا از طریق پژوهش‌های میدانی و مشاهده‌های مستقیم، به تحلیل و تبیین ابعاد خیر دینی در این مناسک بپردازد. این اثر از سوی نشر آرما منتشر شده است و نه تنها یک گزارش جامعه‌شناختی از آیین‌های مذهبی است، بلکه با نگاه مردم‌نگارانه به این پدیده می‌پردازد.

درباره کتاب آیین نیکی

محمدرضا پویافر در این کتاب، روایتی دوگانه از تجربیات خود به‌عنوان پژوهشگر جامعه‌شناس و هم‌زمان زیارت‌کننده پیاده‌روی اربعین ارائه می‌دهد. این دوگانگی به نوعی موجب شده است که او تجربه‌ای منحصربه‌فرد از محیط پیاده‌روی اربعین، هم در سطح اجتماعی و هم در سطح دینی، کسب کند. پژوهش او به‌ویژه بر تعامل بین‌فرهنگی دو ملت ایران و عراق متمرکز است و به‌طور خاص به خیر دینی در اربعین می‌پردازد.
اربعین و آیین پیاده‌روی در آن، به‌عنوان یک رویداد مذهبی و اجتماعی بزرگ، نه تنها نشان‌دهنده عشق شیعیان به امام حسین (ع) است، بلکه به یک فضای فرهنگی پیچیده تبدیل شده که در آن فرهنگ‌های مختلف با یکدیگر تلاقی می‌کنند. کتاب آیین نیکی با تمرکز بر بعد ایرانی و عراقی این خیر دینی، سعی دارد نشان دهد که چگونه دو ملت در کنار یکدیگر به ابراز هویت فرهنگی و دینی خود می‌پردازند.
در این پژوهش، پویافر از روش‌های مردم‌نگارانه و کیفی برای تحلیل تجربیات مردم و زائران استفاده کرده است. کتاب به‌طور عمده از مشاهدات میدانی و مصاحبه‌های مستقیم به‌عنوان مبنای گزارش‌های خود بهره می‌برد. بخش نظری پژوهش، برخلاف تحقیقات علمی رایج، کوتاه و خلاصه است تا مخاطب غیرتخصصی نیز بتواند به راحتی از آن بهره ببرد.
این پژوهش همچنین به شکل رمان‌گونه و مردم‌نگارانه روایت شده است که تجربه‌ها و استراتژی‌های پژوهشی در میدان اجتماعی اربعین را به‌طور دقیق و ملموس برای خواننده بازگو می‌کند. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه پژوهش در میدانی دینی همچون پیاده‌روی اربعین نمی‌تواند از تجربیات شخصی و عینی پژوهشگر بی‌تأثیر باشد.

خواندن کتاب آیین نیکی را به چه کسانی توصیه می‌کنیم

کتاب آیین نیکی برای جامعه‌شناسان، پژوهشگران آیین‌های مذهبی و مناسک دینی، و افرادی که به تحلیل‌های جامعه‌شناختی و فرهنگی از مناسک مذهبی علاقه دارند، مناسب است. این کتاب همچنین برای کسانی که به پیاده‌روی اربعین و تاثیرات اجتماعی و فرهنگی آن توجه دارند، خواندنی است. پژوهشگران دینی و علاقه‌مندان به موضوعات میان‌فرهنگی نیز می‌توانند از این اثر بهره‌مند شوند.
با توجه به شیوه روایت مردم‌نگارانه و استفاده از مشاهدات میدانی، این کتاب می‌تواند برای مخاطبان عمومی و نیمه‌تخصصی نیز جذاب باشد.

در بخشی از کتاب آیین نیکی می‌خوانیم:

«از خروجی پایانۀ مرزی عراق تا ترمینال مسافربری، باید مسافتی حدود پانصد متر پیاده طی می‌شد. کسانی که با کاروان آمده بودند، از پیاده‌روی برای پیدا کردن وسیلۀ نقلیه‌ای برای حرکت به‌سمت مقصد اولیه‌شان (معمولا کاظمین یا نجف) معاف بودند؛ چراکه مدیران کاروان‌ها خود به محل ترمینال می‌رفتند یا از قبل هماهنگ می‌کردند تا اتوبوس یا می‌نیبوس یا ونی برای جابه‌جایی زائران کاروانشان به نزدیک همان خروجی پایانۀ مرزی بیاید. اما برای گروه تحقیق ما که از کاروان جدا افتاده بودیم، چاره‌ای جز حرکت به‌سمت ترمینال نبود. خوشبختانه، سه‌چرخه‌های موتوری کار انتقال مسافران تا ترمینال را انجام می‌دادند و گاری‌های دستی هم برای جابه‌جایی بارها وجود داشت.کوله‌ها را روی یک چرخ‌دستی گذاشتیم و از مسیر باریک موجود، پیاده به‌سمت ترمینال حرکت کردیم. در دو طرف مسیر هم، چند موکب ایرانی و عراقی با خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های گرم از زائران پذیرایی می‌کردند.»