چاه پر کژدم - درباره رضا براهنی

کتاب «چاه پر کژدم»، اثری از مصطفی فعله گری است که به تحلیل دقیق و مستند زندگی، دیدگاه‌ها و آثار رضا براهنی، نویسنده و شاعر معاصر می‌پردازد. این کتاب با این پیش‌فرض که براهنی نه تنها نویسنده‌ای جهان‌پسند نیست، بلکه در میان منتقدان و مردم کتاب‌خوان ایران نیز جایگاه بلندی ندارد، به بررسی عمیق مواضع شبه‌روشن‌فکری او پس از انقلاب اسلامی می‌پردازد. فعله‌گری در این اثر نشان می‌دهد که چگونه براهنی تلاش کرد تا درباره‌ی هر پدیده‌ی ادبی، هنری، سیاسی و حتی واگرایی قومیت‌های کهن ایرانی بنویسد، در حالی که انجمن قلم کانادا نیز حمایت‌هایی از وی می‌کرد. این کتاب به بررسی کارنامه‌ی ادبی براهنی در قالب شعر، نقد و داستان‌نویسی، از جمله کتاب‌هایی چون طلا در مس، جنون نوشتن و رازهای سرزمین من، می‌پردازد.

درباره کتاب چاه پر کژدم

هدف اصلی مصطفی فعله‌گری در این کتاب، ارائه‌ی یک ارزیابی انتقادی و مستند از میراث فکری و ادبی رضا براهنی است. نویسنده تلاش می‌کند تا نشان دهد که مواضع سیاسی و شبه‌روشن‌فکری براهنی و تکیه‌ی او بر دیدگاه‌های خاص درباره‌ی پدیده‌های مختلف، چگونه بر پذیرش آثارش در میان منتقدان و مخاطبان ایرانی تأثیر گذاشته است.
یکی از بخش‌های مهم کتاب، تحلیل کارنامه‌ی داستان‌نویسی براهنی پس از انقلاب اسلامی است؛ دوره‌ای که او داستان‌هایی چون چاه به چاه، بعد از عروسی چه گذشت و رازهای سرزمین من را منتشر کرد. نویسنده با اشاره به نقدها و داوری‌های انجام‌شده، نشان می‌دهد که شعرهای نو و تئوری‌سازی‌های آشفته‌ی براهنی چگونه با استقبال کم مخاطبان و منتقدان مواجه شده است.
این کتاب در بخش داستان‌نویسی، به طور خاص بر نقد و بررسی آثار داستانی بلند براهنی تمرکز دارد. فعله‌گری با بازخوانی نمونه‌هایی از نقدهایی که بر داستان‌هایی نظیر چاه به چاه، بعد از عروسی چه گذشت و رازهای سرزمین من نوشته شده، تلاش می‌کند تا دلیل عدم موفقیت براهنی در عرصه‌ی داستان‌نویسی، علی‌رغم تلاش‌های او در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی، را روشن سازد.

خواندن کتاب چاه پر کژدم را به چه کسانی توصیه می‌کنیم

این کتاب به پژوهشگران و منتقدان ادبیات معاصر، دانشجویان رشته‌های علوم انسانی و کسانی که به دنبال تحلیل انتقادی و مستند درباره‌ی چهره‌های پرحاشیه ادبیات ایران هستند، توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب چاه پر کژدم می‌خوانیم:

رضا براهنی در کنار چند مجموعه شعر (همچون «آهوان باغ»، «گل بر گستره ماه»، «ظل الله»، «اسماعیل» و «غم‌های بزرگ ما)، کتاب‌هایی نیز در میدان نقد و دیدگاه‌های ادبی چاپ و منتشر کرده است. از این کتاب‌ها می‌توان به قصه‌نویسی، «طلا در مس»، «جنون نوشتن» و «بحران در رهبری نقد ادبی» اشاره کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در هوای تازه‌ای که انقلاب در باغستان ادب، فرهنگ و هنر دمیده بود، رمان‌نویسی و نوشتن داستان کوتاه بار و برگ تازه‌ای پیدا کرد. هر نویسنده‌ای حتی در مواضعی دگرسو با مواضع اعتقادی و سیاسی انقلاب، میدان این را پیدا کرد که توان خویش را در نوشتنِ داستان‌های کوتاه و بلند بیازماید. رضا براهنی آن گونه که خود گفته، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، داستانی نیمه‌کاره به نام «روزگار دوزخی آقای ایاز» را در مرحله پایان نگارش داشته که نتوانسته است آن را به دست چاپ و انتشار بسپارد. اما آنچه که در کارنامه داستان‌نویسی وی هست و ما نیز دیده و خوانده‌ایم، این‌ها هستند: چاه به چاه (داستان بلند)، بعد از عروسی چه گذشت (داستان بلند)، آواز کشتگان (داستان بلند)، رازهای سرزمین من (داستان بلند)، آزاده خانم و نویسنده‌اش و... . همه این داستان‌ها را رضا براهنی در دوران پیروزی انقلاب نوشته و به چاپخانه و کتاب‌فروشی و دست مخاطبان ادبیات داستانی امروز ایران راهی کرده است. نقدها و داوری‌هایی چند درباره کارنامه ادبی رضا براهنی انجام پذیرفته است. شعرهای او را مخاطبان شعر نو و منتقدان این هنر چندان باور نکرده و شایسته تحلیل و داوری هنری ندانسته‌اند. مقالات و تئوری‌سازی‌های آشفته او نیز چندان به دل جویندگان شناخت حقیقت و جوهره ادبیات (شعر و داستان و نقد ادبی) ننشسته و جایگاهی پیدا نکرده است که کسی بخواهد واکنشی از سر تأیید یا کوبیدن آن‌ها از خویش نشان بدهد. اما هنگامی که براهنی آغاز به نوشتن و نشر داستان‌هایش کرد، با سخنرانی‌ها و نوشته‌های تحلیلی و نیز حمله‌های منتقدوارش به شماری از داستان‌نویسان معاصر خود، شگفتی و تأسفِ بسیاری از منتقدان را بر انگیخت. براهنی سرد و گرم چشیده در دهه چهل و پنجاه این قرن خورشیدی، در عرصه هنر داستان‌نویسی نیز ره به جایی نبرده بود. ما در این متن، نمونه‌هایی از نقدهایی را که بر سه داستان بلندش (چاه به چاه، بعد از عروسی چه گذشت و نیز رازهای سرزمین من) نوشته شده است، باز می‌خوانیم.