مقنع و سپید جامگان

ام مقنع در منابع عموماً هاشم بن حکیم ذکرشده، اما در برخی منابع «حکیم» را نام خود او هم شمرده‌اند. درواقع، شکل فارسی قرائت این اسم یعنی هاشم حکیم غالبا به معنی هاشم پسر حکیم و گاه به معنی هاشم فرزانه و دانا تلقی شده است. جاحظ نام او را عطا دانسته است (البیان والتبیین. ج 2، صص 102-103). مشهوراست که اصل و نسب او از بلخ بوده و سپس به منطقهٔ سغد رفته است. مقتع در انقلاب عباسی بر ضد بنی امیه مشارکت داشته و پس‌ازآن نیز در روزگار حکمرانی ابوداود خالد بن ابراهیم الأهلی (حاکم خراسان در سالهای 137-140/ 757-755) و جانشینش، عبدالجبار بن عبدالرحمان الازدی (سالهای 140-141/ 758-757)، در مرو مقام‌های عالی نظامی واداری داشته است. مقتع در جایگاه صاحب منصبی نظامی- اداری قاعدتاً به زبان فارسی سخن می‌گفته، اما جاحظ با لحنی تحقیرآمیز به «الکن» بودن او اشاره‌کرده است و ظاهرأ مقصودش آن است که به عربی نیز سخن می‌گفته است.
مقنّع که درانقلاب عباسی بر ضد بنی امیه مشارکت داشت وازهمراهان ابومسلم بود، پس ازکشته شدن ابومسلم از بنی‌عباس روگردان شد و ادعای پیامبری کرد و جنبشی تازه را تشکیل داد. پیروان و همراهان او سپید جامگان نامیده می‌شدند. کتاب مقنع و سپید جامگان چهارگفتاراست درشناخت زندگی و شخصیت رازآلود این پیامبر نقاب‌دار. در گفتاراولیه با سیمای کلی مقنّع و چگونگی قیام او و فرجام کارش آشنا می‌شویم. گفتار دوم شامل تصحیح انتقادی داستان مقنّع است به‌گونه‌ای که در تاریخ بلعمی آمده است. گفتار سوم دیدگاه‌های یکی از فرقه نگاران دوران کهن را در باب سپید جامگان عرضه می‌کند. گفتار چهارم به تحلیل و بررسی همین دیدگاه‌ها می‌پردازد.