کتاب «اصفهان نصف جهان» اثر صادق هدایت، سفری چهار روزه و سفرنامه‌ای است که نویسنده در دوران تحصیل خود به شهر اصفهان داشته است. این کتاب شامل شرح مشاهدات و تجربیات هدایت از اماکن تاریخی و فرهنگی اصفهان مانند خیابان چهارباغ، چهل ستون، میدان شاه، مسجد شاه، عالی قاپو، مسجد شیخ لطف‌الله، پل خواجو، مسجد جامع، مدرسه هارونیه، امامزاده اسماعیل، محله جلفا و کلیسای آن است. هدایت در این سفرنامه با زبانی ساده، روان و سرراست به توصیف مناظر، مردم، آداب معاشرت و مناسک مذهبی مانند تاسوعا و عاشورا می‌پردازد و تصویری زنده و حقیقی از شهر اصفهان و شرایط اجتماعی آن زمان ارائه می‌دهد. این اثر برخلاف سفرنامه‌های سنتی، بیشتر بر مشاهدات شخصی و نگاه هنرمندانه نویسنده تمرکز دارد و کمتر به منابع تاریخی استناد می‌کند. کتاب «اصفهان نصف جهان» علاوه بر سفرنامه، شامل سه نوشته دیگر نیز هست: ترجمه‌ای از نوشته کوتاه «مرگ» اثر نویسنده بلژیکی گان، و دو داستان کوتاه به نام‌های «سامپینگه» و «هوس باز» که همگی به قلم هدایت نوشته یا ترجمه شده‌اند. این اثر از نخستین نمونه‌های سفرنامه‌نویسی مدرن در ادبیات فارسی به شمار می‌رود و نشان‌دهنده توانایی هدایت در ترکیب واقعیت و تخیل، و خلق تصویری هنری و تاثیرگذار از یک شهر تاریخی است.

درباره کتاب اصفهان نصف جهان

صادق هدایت در نگارش سفرنامه «اصفهان نصف جهان» از سبک مدرن بهره گرفته است به این صورت که برخلاف سفرنامه‌های سنتی که عمدتاً به شرح جغرافیایی، تاریخی و اطلاعات کلی می‌پرداختند، هدایت بیشتر بر تجربه‌های شخصی، مشاهدات فردی و نگاه داستانی خود تأکید دارد. او به جای ارائه گزارش‌های خشک و رسمی، با زبانی ساده، روان و هنرمندانه، احساسات و برداشت‌های شخصی‌اش را از فضاها، مردم و مناسک شهری بیان می‌کند و این سفرنامه را به نوعی روایت درونی و مکاشفه‌ای از سفر خود تبدیل کرده است. از دیگر ویژگی‌های مدرن در این سفرنامه، پرهیز از ارائه جزئیات صرفاً تاریخی یا جغرافیایی است و تمرکز بر بازنمایی تجربه زیسته و نگاه هنری نویسنده است. محمد بهارلو منتقد ادبی در مقدمه کتاب اشاره می‌کند که هدایت در این اثر خود را به عنوان داستان‌نویس کشف می‌کند و این کشف در جریان روایت سفر نمود پیدا می‌کند. همچنین، هدایت در این سفرنامه از زبان ساده و صمیمی استفاده کرده که خواننده را به همراهی در سفر دعوت می‌کند و از پیچیدگی‌های نثر سنتی فاصله گرفته است. این شیوه نگارش، که با تأکید بر بیان شخصی و نگاهی نوآورانه همراه است، از ویژگی‌های مهم سفرنامه‌نویسی مدرن به شمار می‌رود. در مجموع، هدایت با ترکیب نگاه داستانی، زبان ساده و تمرکز بر تجربه شخصی، «اصفهان نصف جهان» را به نمونه‌ای شاخص از سفرنامه‌های مدرن فارسی تبدیل کرده است که از قالب‌های سنتی فاصله گرفته و نگاهی نو به سفرنامه‌نویسی ارائه می‌دهد.

خواندن کتاب اصفهان نصف جهان را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

علاقه‌مندان به ادبیات معاصر فارسی و سفرنامه‌نویسی مدرن، کسانی که می‌خواهند تصویری زنده و هنرمندانه از اصفهان و فرهنگ ایرانی در دوره‌ای خاص ببینند، دوستداران آثار صادق هدایت که می‌خواهند جنبه‌های متفاوتی از نویسندگی او را تجربه کنند، مخاطبانی که به تاریخ، هنر و معماری ایران علاقه‌مندند و می‌خواهند آن را از نگاه یک نویسنده برجسته ببینند. کتاب «اصفهان نصف جهان» ترکیبی است از گزارش سفر، توصیف‌های هنری و داستان‌نویسی که تجربه‌ای خواندنی و متفاوت از سفرنامه‌های معمول ارائه می‌دهد.

در بخشی از کتاب اصفهان نصف جهان می‌خوانیم 

نزدیک کوه، کنار کشتزار از درشکه پیاده شدیم. کوه نسبتاً کوتاه و مخروطی‌شکل بود و بالارفتن از آن، دشوار به‌نظر نمی‌آمد؛ ولی راه معین هم نداشت. از پایین، دیوارهای شکسته‌ی روی کوه پیدا بود. محل ساختمان خیلی باسلیقه انتخاب شده بود. روی کوه چیزی که هنوز برپاست، یک هشت‌دری گرد است که طاقش ریخته و پایه‌هایش کنده شده و چندین جرز و آثار بنایی‌های دیگر در اطراف کوه دیده می‌شود. ساختمان از خشت‌های خیلی بزرگ کلفت از گل ماسه می‌باشد و لابه‌لای آن بوریا گذاشته شده. جاهایی را که خراب نکرده‌اند، هنوز محکم و تمیز برجا مانده، خشت‌ها نیز خیلی محکم و مثل این است که دیروز قالب‌زده باشند. اگر این بنا به‌دست آدم‌ها خراب نشده بود، شاید صدسال دیگر هم خم به ابرویش نمی‌آمد. دورنمای شهر اصفهان بی‌اندازه قشنگ و سبز و خرم، از آن بالا پیداست. رودخانه، مانند نوار سیمین میان سبزه و کشتزارهای رنگ‌به‌رنگ مارپیچ می‌خورد. این کشتزار‌ها مثل پارچه‌ی چهل‌تکه می‌باشد که هر تکه‌ی آن یک رنگ سبز دارد. هشت‌دری، بلندتر از سایر بنا‌ها و میان کوه واقع شده، دارای هشت درگاه یک‌جور و یک‌اندازه است. بالای درگاه‌ها هلالی‌شکل است که دهنه‌ی هرکدام قریب یک گز است و از درون، بالای هر دری یک رف کوتاه می‌باشد، مانند رف‌خانه‌های قدیمی که بالایش به‌شکل قوس شکسته است. ظاهراً جای ادامه در آن‌جا دیده نمی‌شود. پی هشت‌دری از سنگ است و خود بنا از همان خشت‌های بزرگ ساخته شده که رویش کاهگل و با گچ، سفید شده. در میان هشت‌دری محرابی است به‌شکل مربع‌مستطیل مانند محراب مسجد‌ها که دور آن از سنگ است و درون آن پر شده. شاید در همان‌جا آتش می‌افروخته‌اند.