کتاب «نقد آثار داستانی صادق هدایت» مجموعه‌ای دو جلدی است که به نقد و بررسی جامع آثار داستانی صادق هدایت، نویسنده برجسته ادبیات معاصر ایران، می‌پردازد. این کتاب به کوشش جمعی از داستان‌نویسان، منتقدان و پژوهشگران ادبی و با ویرایش محمدرض اسرشار گردآوری شده است. این مجموعه، آخرین کتاب از سلسله آثار نقد داستانی هدایت به شمار می‌رود و به دلیل جامعیت و تعدد منتقدان، مرجع مهمی برای علاقه‌مندان نقد ادبی و پژوهشگران آثار هدایت است. با وجود برخی انتقادات به رویکرد کتاب، مطالعه آن برای آشنایی با دیدگاه‌های مختلف نسبت به آثار هدایت و فضای نقد ادبی ایران مفید است. کتاب دو جلدی «نقد آثار داستانی صادق هدایت» اثری پژوهشی و انتقادی است که با هدف بازنگری علمی و جمعی در آثار هدایت تدوین شده و بخش عمده‌ای از آثار داستانی او را پوشش می‌دهد. این اثر به دلیل تعدد نویسندگان و گستردگی موضوعات، یکی از منابع قابل توجه برای مطالعه انتقادی آثار هدایت محسوب می‌شود، هرچند که درباره بی‌طرفی و رویکرد آن اختلاف نظر وجود دارد.

درباره کتاب نقد آثار داستانی صادق هدایت دو جلدی

جلد اول شامل: نگاهی کوتاه به زندگی صادق هدایت («کلاف کلافه»)، نقد مجموعه داستان «زنده به گور»، نقد دو بخشی بر مجموعه داستان «سه قطره خون»، نقد مجموعه داستان «سایه روشن» و نقد مجموعه «وغ وغ ساهاب» است. جلد دوم شامل: نقد مجموعه «علویه خانم و ولنگاری»، نقد مجموعه داستان «سگ ولگرد»، نقد داستان بلند «حاجی آقا»، نقد داستان بلند «توپ مرواری»، نقد کتاب «نوشته‌های پراکنده»، نقد «پیام کافکا» (از کتاب «گروه محکومین») و معرفی و بررسی چند اثر درباره آثار و افکار صادق هدایت. این کتاب تقریباً همه آثار داستانی کوتاه هدایت (به استثنای «داش آکل»)، داستان‌های بلند و نوشته‌های پراکنده او را در بر می‌گیرد و هر اثر به صورت جمعی توسط حلقه‌ای از منتقدان تحلیل شده است. رویکرد اصلی کتاب، نقد علمی و روشنگرانه است و تلاش دارد جایگاه واقعی هدایت را در ادبیات معاصر ایران مشخص کند. با این حال، برخی مخاطبان و منتقدان معتقدند که نقدهای ارائه‌شده در این مجموعه گاهی با غرض‌ورزی همراه است و نقد بی‌طرفانه‌ای ارائه نمی‌دهد. این مجموعه در سال 1382 و همزمان با صدمین سالگرد تولد هدایت، با هدف بازخوانی و نقد علمی و منصفانه آثار او تدوین شد. انگیزه اصلی تألیف کتاب، وجود سوءبرداشت‌ها، غرض‌ورزی‌های ادبی و تبلیغات گسترده پیرامون شخصیت و آثار هدایت عنوان شده است. نویسندگان کتاب معتقدند که با وجود حجم بالای نقدها و نوشته‌ها درباره هدایت، کمتر اثری با رویکرد علمی و بی‌طرفانه به نقد آثار او پرداخته است. در کتاب «نقد آثار داستانی صادق هدایت» بخش‌هایی از زندگی صادق هدایت که مورد نقد قرار گرفته‌اند بیشتر به جنبه‌های روانی، اجتماعی و فلسفی زندگی او مربوط می‌شوند. این کتاب به بررسی ابعاد مختلفی از زندگی هدایت می‌پردازد که شامل این موارد است: آشوب‌های درونی و وضعیت روانی هدایت: کتاب به این نکته اشاره می‌کند که آشوب‌های درونی هدایت نه صرفاً ناشی از ویژگی‌های فردی، بلکه معلول وضعیت نامناسب جامعه و موقعیت او در آن بوده است. این آشوب‌ها در آثار و شخصیت‌های داستانی او نیز بازتاب یافته‌اند و زندگی را عبث و پوچ می‌داند. نگرش فلسفی و بدبینی نسبت به زندگی: هدایت زندگی را عبث و بیهوده می‌دید و این دیدگاه به دلیل شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمانه‌اش شکل گرفته بود. کتاب نقد می‌کند که هدایت در آثارش به بن‌بست‌های فکری و اجتماعی می‌پردازد که او و جامعه‌اش درگیر آن بودند. انزوای اجتماعی و بیگانگی: نقدها به انزوای اجتماعی هدایت و بیگانگی او از جامعه و روشنفکران زمانه اشاره دارند. این انزوا و ناامیدی در نامه‌ها و آثار هدایت نمود یافته است و کتاب به این ابعاد تراژدی شخصی او توجه دارد. دیدگاه‌های سیاسی و فرهنگی: کتاب به نقد برخی دیدگاه‌های هدایت درباره ناسیونالیسم، مخالفت‌هایش با برخی جریان‌های فرهنگی و سیاسی و حتی برخی گرایش‌های نژادپرستانه و یهودی‌ستیزانه در آثار و افکار او نیز پرداخته است. تأثیر شرایط اجتماعی و تاریخی بر زندگی هدایت: کتاب نشان می‌دهد که زندگی هدایت و نگرش‌های او به شدت تحت تأثیر اوضاع نامناسب سیاسی، جنگ‌ها، و بحران‌های فرهنگی و اجتماعی دورانش بوده است. بنابراین، کتاب «نقد آثار داستانی صادق هدایت» نه فقط به زندگی شخصی و روانی هدایت، بلکه به زمینه‌های اجتماعی، فلسفی و فرهنگی زندگی او نیز توجه دارد و این ابعاد را در نقد آثار داستانی‌اش بازتاب می‌دهد. این بخش‌ها در قالب نقدهای جمعی و علمی در جلد اول کتاب از جمله بخش «کلاف کلافه» (نگاهی کوتاه به زندگی هدایت) مطرح شده‌اند.

خواندن کتاب نقد آثار داستانی صادق هدایت دو جلدی را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

پژوهشگران و دانشجویان ادبیات داستانی که می‌خواهند با تحلیل‌های علمی و جمعی درباره آثار صادق هدایت آشنا شوند و نقدهای مختلف را در یک مجموعه جامع مطالعه کنند. علاقه‌مندان به ادبیات معاصر ایران که تمایل دارند درک عمیق‌تری از فضای داستان‌های هدایت، مضامین فلسفی و اجتماعی آن‌ها و نقدهای مطرح‌شده پیرامون آثار او داشته باشند. منتقدان ادبی و نویسندگان داستان که می‌خواهند با رویکردهای مختلف نقد ادبی و تحلیل‌های تخصصی درباره داستان‌های کوتاه و بلند هدایت آشنا شوند و از دیدگاه‌های متنوع بهره‌مند شوند. خوانندگانی با علاقه به تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران که می‌خواهند با استفاده از آثار هدایت و نقدهای آن، تصویری از وضعیت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران در دوره‌های مختلف به دست آورند. کسانی که به دنبال نقدهای علمی و منصفانه درباره هدایت هستند، هرچند باید توجه داشت که برخی خوانندگان معتقدند نقدهای کتاب گاهی با غرض‌ورزی همراه است و ممکن است برای مخاطب عام سنگین یا پیچیده باشد. در مقابل، اگر خواننده‌ای به دنبال نقدی کاملاً بی‌طرف و ساده است یا نقدهای بدون جهت‌گیری را می‌خواهد، ممکن است این کتاب مناسب نباشد. بنابراین، این کتاب بیشتر برای کسانی مناسب است که به نقد ادبی تخصصی علاقه‌مندند و می‌خواهند با دیدگاه‌های مختلف درباره آثار صادق هدایت آشنا شوند و به تحلیل عمیق‌تر داستان‌های او بپردازند.

در بخشی از کتاب نقد آثار داستانی صادق هدایت دو جلدی می‌خوانیم 

«در میان انبوه آثاری که تحت عنوان نقد و بررسی یا معرفی آثار هدایت منتشر شده – و حجم آنها به ده‌ها برابر نوشته‌های خودِ او می‌رسد – تقریباً شاهد نقد علمی بی‌طرفانه‌ای نیستیم. با همین انگیزه بود که جمعی متشکل از داستان‌نویسان، منتقدین و پژوهشگران عرصه ادبیات داستانی... بر آن شد که به عنوان یک وظیفه ادبی روشنگرانه، به بازخوانی و نقد علمی و منصفانه آثار این نویسنده بپردازد...»