غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَربن ابراهیم خَیّام نیشابوری، زاده‌ی 28 اردیبهشت 427 در نیشابور و درگذشته‌ی 12 آذر 510 در همان شهر، از مردان بزرگ دانش ایرانی بود که کشفیات و خدمات او در ریاضیات و نجوم، شهرت جهانی او را تا به امروز پابرجا نگاه‌داشته‌است. حکیم، همه‌چیزدان و فیلسوف نیز بود با این حال شهرت امروزی او علی‌الخصوص میان پارسی زبانان مرهون رباعیت نغز اوست. سر و سامان دادن و تدقیق محاسبات گاه‌شماری ایران در زمان وزارت «خواجه نظام‌الملک»، در دوره‌ی پادشاهی «ملکشاه سلجوقی» (426–490 هجری قمری) از خدمات برجای‌مانده‌ی اوست که جهانیان را در محاسبه‌ی گردش زمین به دور خورشید بی‌نیاز ساخت. خیام در علوم ادبی، دینی و تاریخی نیز استاد بود و نقش او در حل معادلات درجه‌سوم و مطالعاتش درباره‌ی اصل پنجم اقلیدسی نام او را به عنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده‌است. صادق هدایت نخستین کسی است که در ایران برای تشخیص رباعیات اصیل خیام دست به کاری پژوهشی زده است. او دو اثر درشرح جایگاه ادبی خیام نوشته است: مقاله‌ی «مقدمه‌ای بر رباعیات خیام» که در سال 1303 خورشیدی منتشرشد و کتاب «ترانه‌های خیام» در سال 1313 خورشیدی برای نخستین بار طبع شد. پژوهش‌های هدایت تاکنون عده‌ی بسیاری از بزرگان را به نوشتن شرح و نقد و تفسیر واداشت و آثار گوناگونی در این موضوع خلق شد. آنچه که از پی می‌آید به قلم صادق هدایت نوشته شده که تقسیمات و شرح خود او به اندازه است. به منظور تدقیق هرچه بیشتر رباعیات، صادق هدایت ترانه‌هایی را با ستاره برجسته کرده‌است که تردیدآمیزند و نسبت‌دادنشان به خیام با احتیاط صورت پذیرفته است: گر بر فَلَکَم دست بُدی چون یزدان، برداشتمی من این فلک را ز میان؛ از نو فلک دگر چُنان ساختمی، کازاده به کامِ دل رسیدی آسان.