کتاب دانش نامه امیرالمومنین علیه السلام - برپایه قرآن ،حدیث وتاریخ - دوره 14جلدی گزارش محتوا موسوعة الإمام علی بن أبیطالب( ع) فی الکتاب و السنة و التاریخ، در سال ۱۳۷۹ ش، برای بهرهگیری اندیشهوران عربزبان و پژوهشگران عربیدان حوزه و دانشگاه به زیور طبع آراسته گردید و در مدتزمانی کوتاه توجه خردورزان حوزه دین را به خود جلب نمود و مرجع تدوین دانشنامه امام علی( ع) قرار گرفت. همچنین جایزه دوره انتخاب« کتاب سال ولایت» و برخی جوایز و نشانهای علمی- فرهنگی دیگر به آن تعلق گرفت. پس از آن، گروه ترجمه پژوهشکده حوزه و دانشگاه تصمیم به ترجمه این اثر گرفت تا در کمترین زمان ممکن، راه را برای بهرهگیری فارسیزبانان، این طلایهداران فرهنگ ناب تشیع، از این اثر بگشاید. نتیجه این تصمیم، انتشار نسخه فارسی این کتاب با نام دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ در سال ۱۳۸۲ ش، بود که عنوان« ترجمه برگزیده» را در ششمین دوره انتخاب« کتاب سال ولایت» از آن خود کرد( پیشگفتار، ص ۷- ۸). ذکر چند نکته در باره کتاب حاضر ضروری است: ۱. این کتاب که از تلفیق دو کتاب موسوعة الإمام علی( ع) و دانشنامه امیرالمؤمنین( ع)، متناسب با نیاز فارسیزبانان آمادهسازی شده است، در واقع ویرایش جدیدی از هر دو نسخه عربی و فارسی کتاب را در خود دارد. از مزیتهای این اثر، مقابله مجدد متن عربی با منابع، اعرابگذاری کامل متن عربی، بازنگری ترجمه و بازبینی ویرایش متن فارسی است. بهعلاوه متن عربی و فارسی در کنار هم عرضه شده است و این، امکان مطالعه همزمان هر دو متن را برای استفادهکنندگان فراهم میسازد. ۲. از آنجا که بنا بوده در سالهایی که به نام مولا علی( ع) مزین بوده، متن عربی و ترجمه آن هر دو به سرانجام برسد، از مترجمان متعدد، یاری گرفته شده، که این کار با همه سودمندیاش در بهرهگیری از زمان، تنوع سبک را تا اندازهای بر متن فارسی تحمیل کرده است؛ البته تلاش شده تا با بهرهگیری از کنترل واحد در ویراستاری از آن کاسته شود. ۳. برای اطمینان بیشتر، ترجمهها توسط افراد دیگری، غیر از مترجمان، با متن اصلی مقابله شده است، تا در صورتی که کاستیای هست و یا اشتباهی برای مترجم رخ داده، رفع شود. در پایان کار نیز متن آمادهشده به مؤلف محترم جناب آقای ریشهری نیز عرضه شده و اصلاحات و تذکرات ایشان در ترجمه مدّ نظر قرار گرفته است. ۴. پارهای مترجمان در ترجمه آیات قرآنی از ترجمه دکتر محمدمهدی فولادوند و در ترجمه« نهج البلاغة» از ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی استفاده کردهاند. ۵. از آنجا که مقالات و توضیحات مندرج در آغاز و انجام بخشها و فصلها، غالباً به فارسی نوشته شده بودند، مترجمان تنها به بازبینی کلی و در پارهای موارد به هماهنگسازی آنها بسنده کردند. ۶. در جلد نهم متن عربی، اشعاری از شاعران معروف عرب در وصف امیرمؤمنان آمده است که در برگردان فارسی، تنها شعر شاعران قرون نخست هجری( تا اواسط قرن چهارم) ترجمه شد و اشعاری از شاعران فارسیزبان، جایگزین ترجمه سایر اشعار گردید( پیشگفتار، ص ۸- ۱۰). از آنجا که اطلاع از محتوای هر جلد از کتاب با مراجعه به فهرست، امکانپذیر است در این مجال به ذکر برخی ویژگیهای کتاب بسنده میکنیم: ۱. در نگارش و تدوین این دانشنامه ضمن دوریگزینی از تکرار و ارجاع به متون همگون، تلاش شده است در عین جامعیت، از افزوننگاری اجتناب و بلکه گزیدهنگاری شود تا کتاب هم خلاصه باشد و هم جامع. ۲. بهرهبرداری بسیار گسترده از منابع تاریخی و حدیثی فریقین در تبیین شخصیت امام علی( ع) در زمینه های مختلف. ۳. استفاده از منابع معتبر حدیثی و تاریخی. ۴. پژوهشگران سیره علوی در این دانشنامه با نزدیک به هفت هزار متن و نص تاریخی و حدیثی در باره علی( ع) آشنا خواهند شد. در فصلها و بخشها کوشیده شده است بهتناسب، تحلیلها و نظریههایی طرح گردد و با ارزیابی متون، نکات مهمی در زمینههای تاریخ و حدیث عرضه شود. ۵. در گزینش عناوین و عرضه متون در ذیل عناوین، به واقعیتها و نیازهای امروز توجه شده است. ۶. مطالب و موضوعات بهگونهای آورده شده است که همچون یک نمودار درختی، پژوهشگر با نگاهی گذرا به آن، در جریان کلی مسائل کتاب قرار گیرد و با تأمّلی اجمالی مطلوب خود را در آن دریابد. ۷. برای اینکه پژوهشگر در مراجعه به این دانشنامه و در دستیابی به مقصود برای مسائلی جزئی نیاز به منابع دیگر نداشته باشد و در رسیدن به مطلوب، مسیری سهل را بپیماید، در مورد اشخاص، مکانها و نکات مبهم متون، در پانوشت توضیحاتی آمده است و نیز الفاظ دشواریاب متون، شرح شدهاند و مکانهای تاریخی با نقشههایی گویا که بهوسیله متخصصان طراحی شده است، به دقت شناسایی شدهاند. ۸. در نقل متون تاریخی و حدیثی، اگر متون مورد استناد، از پیامبر خدا و اهلبیت( ع) نقل شده باشند، نام آن بزرگواران یاد میشود. در یادکرد پیامبر خدا با جمله« صلی الله علیه و آله» و در یادکرد اهلبیت و پیامبران الهی و فرشتگان، با جمله« علیه السلام» از آنها تجلیل شده است، هرچند در منبع چنین تجلیلی نباشد و اگر متون از غیر پیامبر( ص) و اهلبیت( ع) نقل شده باشند، در آغاز و یا فرجام، فقط به ارائه منبع نقل، بسنده میشود. ۹. در نگارش دانشنامه، سعی شده است تا ادب علمی- پژوهشی در نهایت دقت رعایت شود. کسی که تاریخ اسلام را بهژرفی نگریسته باشد و آثار مکتوب عالمان نحلههای گوناگون حوزه فرهنگ اسلامی را دیده باشد، میداند که در میراث مکتوب آنان تا چه حدی در باره تشیع و قله افراشته آن ستم روا شده است و بالطبع بر پیشوای مجاهدان و مخلصان( علی( ع)) نیز چه با کتمان حقایق و چه با وارونهسازی تاریخ جفا شده است. اما در نگارش این مجموعه، در تحلیلها، اظهار نظرها، تبیینها و مدخلها، هرگز قلم به ناراستیها و درشتگوییها و دشنامها آلوده نشده است( درآمد، ص ۴۱- ۴۵). وضعیت کتاب جلد چهاردهم این دانشنامه، به« فهرستها و نمایهها» اختصاص دارد که بر اساس متن فارسی تنظیم شدهاند: فهرست آیات؛ نمایههای موضوعی؛ فهرست اعلام؛ فهرست ادیان، فرقهها و مذاهب؛ فهرست جمعیتها و قبیلهها؛ فهرست مکانها؛ فهرست زمانها؛ فهرست غریب الحدیث؛ فهرست اشعار و فهرست منابع و مآخذ.