بوستان سعدی

کتاب «بوستان سعدی» نخستین اثر منظوم و منظومه اخلاقی سعدی شیرازی است که در سال 655 هجری قمری سروده شده است. این کتاب در قالب مثنوی و بحر متقارب (فعولن) نوشته شده و از نظر قالب شعری حماسی است، اما محتوای آن به موضوعات اخلاق، تربیت، سیاست و مسائل اجتماعی می‌پردازد. سعدی این اثر را در سفر سروده و هنگام بازگشت به شیراز به دوستانش عرضه کرده است. این کتاب با زبان شیرین و عمیق سعدی، آموزه‌های اخلاقی و انسانی را از طریق داستان‌ها و اشعار زیبا به خواننده منتقل می‌کند و به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات فارسی و فرهنگ جهان شناخته می‌شود. بوستان سعدی نه تنها در ایران بلکه در کشورهای فارسی‌زبان و فراتر از آن، در سطح جهانی مورد توجه است و به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. از ویژگی‌های برجسته این اثر می‌توان به ترکیب هنر، ادبیات و آموزه‌های انسانی اشاره کرد که آن را به منبعی غنی برای آموزش اخلاق و حکمت تبدیل کرده است. این کتاب در مکتب‌خانه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها به عنوان منبع درسی و آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیش از هفتصد سال است که جایگاه ویژه‌ای در ادبیات فارسی دارد. در مجموع، «بوستان سعدی» سفری به دنیای حکمت، اخلاق و زیبایی است که با زبان فاخر و داستان‌های جذاب، درس‌های عمیقی درباره زندگی، عشق، عدالت و انسانیت به خواننده می‌آموزد.

درباره کتاب «بوستان سعدی»

سعدی کتاب «بوستان» را هنگام بازگشت از سفر سرود تا «سخن‌های شیرین‌تر از قند به سوغات» بیاورد و آن را به ابوبکر بن سعد زنگی، حاکم وقت شیراز، تقدیم کند. سفرهای سعدی برای او تنها جستجوی تنوع و آگاهی نبود، بلکه تجربه‌ای معنوی و فرصتی برای جمع‌آوری قصه‌ها، روایات و مشاهدات زندگی بود که در قالب حکایت‌ها و اشعار در بوستان بازتاب یافته‌اند. به این ترتیب، سرودن بوستان در سفر، نتیجه تجارب عملی و تأملات عمیق سعدی درباره اخلاق، سیاست و اجتماع بود که می‌خواست آن‌ها را به صورت اثر ادبی و آموزنده به جامعه عرضه کند. در گلستان سعدی، به ویژه در باب پنجم (در عشق و جوانی)، حکایتی آمده که به سفر سعدی به کاشغر اشاره دارد. در این حکایت، سعدی از سالی سخن می‌گوید که محمد خوارزمشاه با فرمانروایان سرزمین ختا (چین) صلح کرد و او به کاشغر وارد شد. در مسجد جامع کاشغر، پسری موزون و زیبا را می‌بیند که در حال خواندن علم نحو و ادبیات عرب است. این پسر کتاب نحو زمخشری را در دست دارد و سعدی با او گفتگو می‌کند. پس از اینکه پسر متوجه می‌شود این شخص همان سعدی است، از او می‌خواهد مدت بیشتری در آنجا بماند، اما سعدی به رغم میل باطنی، این درخواست را نمی‌پذیرد. با این حال، درباره صحت تاریخی این سفر تردید وجود دارد و برخی پژوهشگران معتقدند که این حکایت بیشتر جنبه تخیلی دارد و ممکن است توسط کاتبان یا نقل‌کنندگان بعدی به داستان‌ها افزوده شده باشد. دلیل این تردیدها این است که سعدی در آن زمان سن کمی داشته و همچنین در منابع معاصر مانند کتاب «المعجم» شمس قیس رازی، اشاره‌ای به سفر سعدی به کاشغر نشده است. بنابراین، حکایت سفر سعدی به کاشغر در گلستان بیشتر به صورت داستانی و نمادین آمده است که ضمن بیان تجربه‌ای از سفر و دیدار با دانش‌آموزی در آن دیار، به بیان نکات اخلاقی و ادبی می‌پردازد و نمی‌توان آن را به طور قطعی یک سفر واقعی دانست.  کتاب «بوستان سعدی» به طور کلی اثری اخلاقی و تربیتی است که در 10 باب تنظیم شده و هر باب به موضوعی خاص مرتبط با اخلاق و تربیت می‌پردازد. باب اول: عدل و تدبیر و رای. باب دوم: احسان. باب چهارم: تواضع. باب پنجم: رضا. باب ششم: قناعت. باب هفتم: تربیت. باب هشتم: شکر بر عافیت. باب نهم: توبه و راه صواب.باب دهم: مناجات و ختم کتاب در این بخش‌ها سعدی با استفاده از حکایت‌ها و داستان‌های آموزنده، به موضوعاتی مانند مهربانی، صداقت، تواضع، قناعت، تربیت نفس، عدالت اجتماعی و اخلاق فردی می‌پردازد و اهمیت این فضایل را در زندگی انسان‌ها برجسته می‌کند. به طور خاص، باب هفتم با عنوان «عالَم تربیت» به طور مستقیم به مسائل تربیتی و روش‌های تعلیم و تربیت می‌پردازد و در آن حکایت‌ها و نصایحی درباره اهمیت تربیت صحیح و نقش مربیان و والدین آمده است. سعدی در سراسر بوستان، اخلاق را نه تنها به عنوان فضیلتی فردی بلکه به عنوان پایه‌ای برای زندگی اجتماعی سالم معرفی می‌کند و بر ضرورت ممارست، آموزش و اصلاح نفس تأکید دارد.

خواندن کتاب «بوستان سعدی» را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

خواندن کتاب «بوستان سعدی» به ویژه به این گروه‌ها توصیه می‌شود: علاقه‌مندان به ادبیات کلاسیک فارسی که می‌خواهند با یکی از برجسته‌ترین آثار ادبی و حکمی ایران آشنا شوند و از زبان شاعرانه و شیرین سعدی لذت ببرند. دانش‌آموزان و دانشجویانی که به دنبال منبعی غنی از حکایت‌ها و آموزه‌های اخلاقی و تربیتی هستند و می‌خواهند مفاهیم انسانی و اجتماعی را به زبان ساده و جذاب بیاموزند. افرادی که به دنبال بهبود اخلاق فردی و اجتماعی خود هستند و می‌خواهند از حکمت‌های سعدی در زندگی روزمره بهره‌مند شوند. معلمان، مربیان و اهل اندیشه که می‌خواهند از این کتاب به عنوان منبعی برای آموزش اخلاق، عدالت، تواضع و دیگر فضایل انسانی استفاده کنند. کسانی که به دنبال متنی با زبان سهل ممتنع و آهنگین هستند که هم برای مطالعه تفننی و هم برای تعمق و تأمل مناسب باشد. کتاب «بوستان سعدی» با حکایت‌های آموزنده، زبان دلنشین و مضامین اخلاقی و اجتماعی، منبعی ارزشمند برای همه کسانی است که به دنبال رشد فکری، اخلاقی و فرهنگی خود هستند.

در بخشی از کتاب «بوستان سعدی» می‌خوانیم

شبی یاد دارم که چشمم نخفت، شنیدم که پروانه با شمع گفت:، که من عاشقم گر بسوزم رواست، تو را گریه و سوگواری چراست؟، بگفت‌ای هوادار مسکین من، برفت انگبین یار شیرین من، چو شیرینی از من به در می‌رود، چو فرهادم آتش به سر می‌رود، همی‌گفت و هر لحظه سیلاب درد، فرو می‌دویدش به رخسار زرد، که‌ای مدعی! عشق کار تو نیست، که نه صبر داری، نه یارای ایست، تو بگریزی از پیش یک شعله خام، من استاده‌ام تا بسوزم تمام، تو را آتش عشق گر پر بسوخت، مرا بین که از پای تا سر بسوخت، نمانده ز شب همچنان بهره‌ای، به زاری بکشتش پریچهره‌ای، همی گفت و می‌رفت دودش به سر، که اینست پایان عشق‌ای پسر، اگر عاشقی خواهی آموختن، به کشتن فرج یابی از سوختن.