اسلام و بازی کودکان

اسلام و بازی کودکان تالیف احمد بهشتی «اسلام و بازی کودکان» همان‌طور که در پیشگفتار کتاب آمده است، اولین تحقیق پیرامون بازی کودکان از دیدگاه اسلام است. درباره اهمیت بازی در پیشگفتار کتاب چنین گفته شده است: «بازی نوعی رفتار است و بنابراین بازی کودکان نیز می‌تواند بیانی از درخواست درونی آنها باشد و می‌توانیم با مشاهده بازی کودک، نسبت به شناخت او اقدام نماییم. کودک از راه بازی، مهر و علاقه و خشم و کین خود را بروز می‌دهد. با مطالعه بازی کودک، می‌توان ساخت شخصیتی او را محک زد و نسبت به چگونگی رفتار عاطفی او قضاوت کرد.» ص 35 کتاب از بیست فصل «قرآن و مسئله بازی کودک»، «بررسی سیره پیشوایان دینی»، «توصیه‌های اسلامی‌ درباره کودکان»، «بازی‌های مطلوب و بازی‌های نامطلوب»، «نظارت و هدایت»، «وسایل بازی»، «بازی‌های دسته‌جمعی»، «بازی‌های رزمی»، «بازی‌های پدرانه»، «بازی‌های مادرانه و خانه‌داری و حضانت»، «بازی‌های علمی»، «بازی‌های نیرومندی و استقامت»، «بازی‌های ایدئولوژیک»، «بازی‌های مدیریت»، «بازی‌های معلمانه و سوادآموزی»، «بازی‌های هنری»، «بازی‌های هوش»، «بازی‌های تاکتیک»، «بازی‌های تکنیک» و «نقش تربیتی مادر از راه بازی‌دادن کودک» تشکیل شده است. نویسنده در دو بخش اول کتاب به بازی در قرآن و سیره پیشوایان درباره کودکان به عنوان مثال به بازی حضرت یوسف در قرآن و نکات مربوط به آن و بازی در سیره ائمه معصومین اشاره کرده است. بخش بعد به توصیه‌های دین اسلام درباره کودکان اختصاص دارد. در این بخش آمده است: «امام صادق (ع) فرمود: فرزندت را بگذار تا هفت سال بازی کند و هفت سال باید ادب شود و هفت سال باید ملازم او باشی. اگر رستگار شد، چه بهتر و اگر نشد، خیری در او نیست.» ص 92 بخش چهارم بازی‌های مطلوب و نامطلوب را از نظر اسلام مورد بررسی قرار داده است. بخش پنجم کتاب درباره نظارت و هدایت اولیاء کودکان است؛ به‌طوری‌که «کودک را باید به عنوان یک کودک، شناخت و نباید به چشم یک انسان بزرگسال به او نگریست و نباید او را یک موجود ایستا دید، بلکه باید به او به چشم انسانی نگریست که سرشار از استعداد است و می‌رود که با برخورداری از یک تربیت صحیح، تمام استعدادات خود را متجلی سازد.» ص 129 بخش ششم کتاب به وسایل بازی اختصاص دارد. از آن‌رو که بازی نیاز به وسیله بازی دارد، نویسنده در این بخش به یکی از ویژگی‌های وسایل بازی اشاره می‌کند که هدف‌مند بودن آن است. هم‌بازی شدن بزرگسالان با کودکان نیز می‌تواند روش مفیدی باشد؛ به‌طوری‌که والدین ایده‌های تربیتی خود را همراه با بازی کردن با کودکان پیاده و اعمال کنند. نکته‌ای که در این بخش بر آن تأکید می‌شود، آن است که «یکی از عوارض محرومیت کودکان از بازی و اسباب‌بازی و هم‌بازی، درون‌گرایی است و بنابراین یکی از فواید برخورداری از این امور، برون‌گرایی است.» ص 154 نویسنده در بخش‌های دیگر کتاب به بررسی انواع بازی می‌پردازد. بخش هفتم تا بخش نوزدهم به ترتیب به بازی‌های دسته‌جمعی، رزمی، پدرانه، مادرانه و خانه‌داری، علمی، استقامت، ایدئولوژیک، مدیریت، معلمانه، هنری، هوش، تاکتیک و تکنیک اختصاص دارد. بازی‌های دسته‌جمعی کودکان را اجتماعی بار می‌آورد و از این‌رو برای کودکان مفید است؛ با توجه به آن که هم‌بازی مناسبی برای کودکان اتخاذ شود. بازی‌های رزمی ‌همان‌گونه که در روایات نیز آمده است، مانند شنا، اسب‌سواری و تیراندازی؛ برای تربیت شجاعانه کودکان مفید است. بازی‌های پدرانه برای پسران مانند آن که در یک خانواده، پسر بزرگ‌تر می‌خواهد نسبت به فرزندان دیگر رفتاری پدرانه داشته باشد، می‌تواند برای نقش‌پذیری آنان در آینده به عنوان پدر یک خانواده مفید باشد. با توجه به همین مطلب، در این بخش از کتاب آمده است: «در خانواده‌های کم‌فرزند، ممکن است استعداد پدری و مادری بچه‌های بزرگ‌تر شکفته نشود و بازی‌های پدری و مادری کمتر بروز کند، اما در خانواده‌های پراولاد، تجلی این قبیل استعداد آسان‌تر است، البته به شرطی که والدین تبعیض قائل نشوند و تمام فرزندان را به یک چشم بنگرند.» ص 203 بازی‌های مادرانه نیز به همین صورت است؛ با توجه به آن که این بازی‌ها در وجود دختران نهادینه است؛ اما بازی‌های پدرانه در وجود پسران به شدت بازی‌های دخترانه نهادینه نیست. درباره بازی‌های دختران و پسران با یکدیگر در این بخش چنین عنوان شده است: «اگر پسربچه و دختربچه یا دو پسربچه با هم بازی کنند و صحبت از پدر و مادر بازی و این قبیل امور باشد، باید هوشیار بود تا مشکلات بعدی به وجود نیاید. برای اینکه والدین خود زمینه‌ساز بعضی از مفاسد و انحرافات کودکان نباشند، رعایت دستور اسلام در زمینه روابط والدین، لازم است.» ص 211 بازی‌های علمی ‌مانند بازی با اشکال و اعداد، ذهن طفل را فعال می‌کند. همیشه سعی کنید فکر و ذهن و دقت طفل را در ضمن بازی‌ها به کار اندازید و هر چه بیشتر با محیط زندگی آشنایش کنید. بازی‌های استقامت مانند دویدن و بازی‌های از این قبیل؛ قدرت جسمی ‌کودک را تقویت می‌کند. بازی‌های ایدئولوژیک مانند نمازخواندن و وضوگرفتن در عالم کودکی است که باید در چنین موارد کودکان را تشویق کرد؛ به عنوان مثال باید در جواب سلام کودکان، با گرمی ‌و محبت عکس‌العمل نشان داد، روزه گرفتن کودکان را باید تشویق کرد. بازی‌های مدیریت می‌تواند در مسئولیت دادن به کودک متجلی شود تا کودک برای مسئولیت‌پذیری آماده شود. بازی‌های معلمانه بازی‌هایی هستند که کودک در آنها آموزش می‌بیند و کنجکاوی می‌کند، والدین و بزرگ‌تر‌ها نباید کودک را به بهانه دوری از خطر و آسیب از بازی بازدارند؛ چراکه بازداشتن کودک از بازی، مثل بازداشتن چشم از دیدن و بازداشتن دست و پا از حرکت وفعالیت است. بازی‌های تاکتیکی مانند قایم‌باشک‌بازی که کودک در آن تاکتیک‌های مختلفی را تمرین می‌کند و بازی‌های تکنیکی مانند بازی‌هایی که کودک در آن یک کیت الکتریکی را سر هم می‌کند، نیز برای کودک بسیار مفید و لازم است. بازی با تیروکمان و ماهی‌گیری نیز جزو باز‌های تکنیکی هستند. بخش آخر کتاب به «نقش تربیتی مادر از راه بازی‌دادن کودک» اختصاص دارد. در این بخش آمده است: «یکی از کار‌هایی که مادران با فرزندان می‌کنند، بازی‌دادن آنهاست. طبیعی‌ترین و نشاط‌انگیزترین حالات مادر و کودک، همین حالت است. در همین حالت است که مادر می‌تواند منتقل‌کننده ارزش‌های اخلاقی و معنوی انسانی و اسلامی ‌به کودک باشد.» ص 366