کتاب «ژن خودخواه» نوشته ریچارد داوکینز اثری علمی درباره فرگشت (تکامل) است که در سال 1976 منتشر شد. داوکینز در این کتاب نظریه‌ای مطرح می‌کند که ژن‌ها، نه موجودات زنده یا گونه‌ها، واحد اصلی انتخاب طبیعی و تکامل هستند. به باور او، ژن‌ها برای بقای خود «خودخواه» عمل می‌کنند و رفتارهای موجودات-حتی رفتارهای ایثارگرانه-در نهایت به نفع بقای ژن‌هاست، نه لزوماً فرد یا گونه. داوکینز توضیح می‌دهد که احساسات و رفتارهایی مانند محبت والدین، فداکاری اجتماعی یا حتی همکاری، ابزارهایی هستند که ژن‌ها برای افزایش احتمال بقای خود به کار می‌گیرند. او همچنین مفهوم «میم» (واحد فرهنگ) را معرفی می‌کند و نشان می‌دهد که فرهنگ نیز می‌تواند مشابه ژن‌ها تکامل یابد. این کتاب تأثیر زیادی بر زیست‌شناسی، فلسفه علم و نگاه ما به رفتارهای انسانی و حیوانی گذاشته است.

درباره کتاب ژن خودخواه

کتاب «ژن خودخواه» در بخش‌هایی به نقد و بررسی نظریه‌های دیگر زیست‌شناسان می‌پردازد، به‌ویژه درباره واحد انتخاب طبیعی. داوکینز دیدگاه ژن‌محور خود را در برابر نظریه‌هایی که فرد یا گروه را واحد اصلی انتخاب طبیعی می‌دانند، مطرح می‌کند و با استدلال‌هایی به نقد این دیدگاه‌ها می‌پردازد. او به‌طور خاص با دیدگاه‌هایی مانند نظر استفان جی گولد که فنوتیپ را واحد انتخاب طبیعی می‌داند، وارد بحث می‌شود و توضیح می‌دهد چرا ژن را واحد واقعی انتخاب می‌داند. همچنین در بخش‌هایی مانند «جنگ جنسیت‌ها» و موضوعات مرتبط با رفتارهای ایثارگرانه، داوکینز نظریه‌های رایج درباره همکاری و نوع‌دوستی در طبیعت را نقد و تحلیل می‌کند. ژن‌ها نقش اصلی را در انتخاب طبیعی ایفا می‌کنند، زیرا صفات وراثتی هر جاندار را تعیین می‌کنند و این صفات می‌توانند بر بقا و توانایی تولید مثل او تأثیر بگذارند. اگر یک ژن باعث ایجاد صفتی شود که در محیط خاصی به بقا و تولید مثل بهتر کمک کند، آن ژن بیشتر به نسل‌های بعد منتقل می‌شود و در جمعیت رایج‌تر می‌گردد. در نتیجه، انتخاب طبیعی باعث افزایش فراوانی ژن‌های مفید و کاهش ژن‌های نامطلوب در جمعیت می‌شود و به تدریج گونه‌ها را با محیط سازگار می‌کند.

خواندن کتاب ژن خودخواه را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

خواندن کتاب «ژن خودخواه» را به علاقه‌مندان به زیست‌شناسی، تکامل، رفتارشناسی و کسانی که می‌خواهند نقش ژن‌ها را در شکل‌گیری رفتارها و ویژگی‌های انسانی و حیوانی بهتر درک کنند، توصیه می‌کنیم. این کتاب برای دانشجویان، پژوهشگران، معلمان علوم و هر فرد کنجکاوی که به دنبال فهم عمیق‌تر درباره سازوکارهای حیات و تکامل است، مناسب است و حتی مخاطبان غیرمتخصص نیز می‌توانند از سبک روان و آموزنده آن بهره ببرند.

در بخشی از کتاب ژن خودخواه می‌خوانیم 

بیایید تلاش کنیم که سخاوت و نوع دوستی را یاد بگیریم، چون ما خودخواه به دنیا می‌آییم. بیایید درک کنیم که ژن‌های خودخواهمان قصد انجام چه کاری را دارند، چون آن وقت ممکن است بتوانیم برنامه‌هایشان را به هم بریزیم؛ کاری که هیچ گونه‌ی دیگری به فکر انجامش نبوده است. ما ماشین‌های بقا هستیم؛ روبات‌هایی که برنامه‌ریزی شده‌اند تا به مولکول‌هایی خودخواه به نام ژن‌ها خدمت کنند. این حقیقتی است که هنوز هم وجودم را سرشار از حیرت می‌کند. خرگوش، سریع‌تر از روباه می‌دود، چون دارد برای نجات جانش این کار را می‌کند در حالی که روباه تنها برای به دست آوردن شام خود در حال دویدن است.