عقاید یک دلقک

کتاب عقاید یک دلقک، رمانی است اثر هاینریش بل که برای اولین بار در سال 1963 به چاپ رسید. داستان این رمان که در آلمان غربی در خلال دوران بازسازی پس از جنگ جهانی دوم می‌گذرد، دورویی و تزویر موجود در جامعهٔ آلمان در سرکوب و فراموش کردن خاطرات تاریخی به‌منظور تمرکز و توجه به بازسازی مادی کشور را مورد واکاوی و کنکاش قرار می‌دهد. در رمان عقاید یک دلقک، شخصیت دلقک [راوی داستان و مردی به نام هانس اشنیر] نمایندهٔ روح جمعی این اجتماع است  هاینریش بل از طریق مکالمات دلقک با اعضای خانواده‌اش و دیگران که بازتاب‌دهندهٔ خاستگاه‌های مختلف و گوناگون جامعه هستند، نقدهای تند و گزنده‌ای به دنیای آن زمان، به‌خصوص نهارهایی از قبیل کلیسا و صنعت وارد می‌سازد. هانس اشنیر که دلقک و سرگرم‌کننده‌ای مشهور است، زمانی که معشوقه‌اش ماری او را ترک می‌گوید، درهم‌شکسته و به افسردگی شدیدی مبتلا می‌شود؛ دلیل جدایی این است که هانس حاضر نیست در کلیسای کاتولیک با ماری ازدواج کند. این انفصال، جرقهٔ یک بازنگری تمام و کمال را در زندگی هانس می‌زند: از دست دادن خواهرش در خلال جنگ، خواسته‌ها و مطالبات پدر ثروتمندش و تزویر و رفتارهای دوگانهٔ مادرش که ابتدا تلاش می‌کرد که آلمان را از دست یهودی‌ها نجات دهد، اما بعد در جریان آشتی دو قوم، مشغول به فعالیت شد. عقاید یک دلقک و چند اثر دیگر هاینریش بل متعلق به گروهی از آثار ادبی است که ویژگی بارزشان اصطکاک عمیق نویسنده با مسائل اجتماعی جامعه و زمانه‌اش است. از دلقک‌های مشهور برخی شاهان قاجار و صفوی که بگذریم، مشهورترین نمونه در سنت اسلامی وهب‌بن‌عمرو مجنون الکوفی، مشهور به بهلول است. بنابر یکی از روایات، او فردی بزرگ‌زاده و قاضی و عالمی برجسته بود و مذهب تشیع داشت. هنگامی‌که امام موسی کاظم (ع) در زندان هارون‌الرشید محبوس بود، بهلول به همراه دو نفر دیگر از مریدان به ملاقات امام می‌روند و از او دربارهٔ اینکه در این وضعیت چه باید کرد استفسار می‌کنند. پاسخ امام یک حرف است: ج. نفر این را به جلای وطن تعبیر می‌کند، نفر دوم به جبل (پناه گرفتن در کوه‌ها) و بهلول به جنون. بدین ترتیب او داروندار خود را رها می‌کند، خود را به دیوانگی می‌زند و نقشی را می‌پذیرد که امروز او را به آن می‌شناسیم: منادی حقیقت، در لباس جنون.
در مسیحیت این مسئله با این انگارهٔ مسیحی هم پیوند خورده که خداوند به کودکان، بیماران، دیوانگان و ... نزدیک‌تر است و درنتیجه حقیقت را باید از زبان آنان شنید. دلقک مشهور تراژدی شاه‌لیر شکسپیر به این معنا یکی از نیاکان ادبی دلقکِ بل است. در صفحهٔ 121 کتاب به این موضوع اشاره‌ای هم شده است...
از همین روست که بل برای راوی داستان عاشقانهٔ خود شغل دلقکی را برگزیده است...