دیوان شیخ فریدالدین عطار نیشابوری

کتاب دیوان شیخ فریدالدین عطار نیشابوری مجموعه‌ای از اشعار عرفانی و شورانگیز این شاعر و عارف بزرگ ایرانی است که در پایان سده ششم و آغاز سده هفتم هجری می‌زیست. این دیوان شامل قصاید، غزلیات، ترجیعات، ترکیبات و فتوت‌نامه است و یکی از شاهکارهای شعر و ادب فارسی به شمار می‌آید. فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری (1146-1221 میلادی) از عارفان برجسته و شاعران بلندنام ادبیات فارسی است که تأثیر شگفتی بر شعرای بزرگ پس از خود گذاشته است. دیوان او شامل 754 غزل است که در 82 غزل به تخلص «فرید» و در سایر اشعار به «عطار» اشاره کرده است. عرفان عطار در اشعارش معتدل و دلنشین است؛ او نه زهد خشک را می‌پسندد و نه کلام را از شور و عشق تهی می‌کند. تصوف عطار با لطافت و سادگی بی‌نظیری همراه است که روح و ذوق خواننده را سیراب می‌کند. دیوان عطار به عنوان دومین تجربه ادبی او پس از «تذکره الاولیا» شناخته می‌شود و بیشتر شامل غزل‌های عاشقانه، عرفانی و قلندروار است. همچنین اشعار او دربردارنده مضامین عمیق عرفانی و موعظه‌های پندآمیز است که رابطه انسان با خدا و سلوک روحانی را به تصویر می‌کشد. نسخه‌های متعددی از دیوان عطار در دوره‌های مختلف چاپ شده است و یکی از نسخه‌های معتبر آن توسط فرشید اقبال با مقدمه‌ای درباره زندگی و عرفان عطار منتشر شده است. همچنین دیوان عطار به تصحیح و نمونه‌خوانی جهانگیر منصور و با نظارت بدیع الزمان فروزانفر نیز منتشر شده است که در آن شرح احوال عطار و نمونه‌هایی از اشعار او آمده است. در مجموع، دیوان شیخ فریدالدین عطار نیشابوری اثری برجسته در ادبیات فارسی است که ترکیبی از شور، عشق و عرفان را در قالب شعر به نمایش می‌گذارد و جایگاه ویژه‌ای در تاریخ شعر عرفانی ایران دارد.

درباره کتاب دیوان شیخ فریدالدین عطار نیشابوری

موضوعات تکرارشونده در غزلیات و قصاید دیوان عطار نیشابوری عمدتاً شامل مضامین عرفانی، عاشقانه و قلندری است که با زبان و تصویرسازی‌های ویژه شاعر بیان شده‌اند. از نظر محتوایی، عطار در اشعارش به عواطف و تألمات روحی، خداجویی مداوم، وحدت اندیشه عرفانی و نقد زهد و ریاکاری می‌پردازد. از نظر سبک و آرایه‌های ادبی، عطار به طور گسترده از تکرار، تقابل‌های دوگانه (مانند آب و آتش، خشک و تر، دریا و قطره، خورشید و ذرّه) و پارادوکس بهره می‌برد که این عناصر هم در خدمت بیان مضامین عرفانی و هم در ایجاد زیبایی‌های هنری هستند. تقابل‌ها در اشعار او نماد تضادهای درونی و تضادهای میان ظاهر و باطن، جزء و کل، و کثرت و وحدت‌اند و به مخاطب کمک می‌کنند تا از سطح ظاهری به عمق معنوی برسد. همچنین در غزلیات عطار، نقد زهد ظاهری و ریاکاری، اشاره به پدیده‌هایی چون میخانه و بت‌پرستی به عنوان نمادهای فساد و دوری از حقیقت عرفانی دیده می‌شود. این مضامین به همراه تصویرسازی‌های شاعرانه و آرایه‌های بدیعی، دیوان عطار را به اثری غنی و پیچیده در شعر عرفانی فارسی تبدیل کرده‌اند.

خواندن کتاب دیوان شیخ فریدالدین عطار نیشابوری را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

علاقه‌مندان به ادبیات عرفانی و تصوف که می‌خواهند با مضامین عمیق عرفانی و تصوف اسلامی آشنا شوند، زیرا آثار عطار سرشار از مفاهیم عرفانی و تعالیم اخلاقی است. دوستداران شعر فارسی که به دنبال شعرهای عاشقانه، شورانگیز و پر از حکایت و تمثیل‌های زیبا هستند، چرا که عطار در غزلیات و قصایدش از زبان ساده و بیان شیوا برای انتقال مفاهیم پیچیده بهره برده است. کسانی که به مطالعه تاریخ و فرهنگ ایران اسلامی علاقه‌مندند، زیرا عطار یکی از پیشگامان ادبیات عرفانی فارسی است و نقش مهمی در تحول غزل عارفانه داشته است. پژوهشگران و دانشجویان ادبیات فارسی و عرفان که می‌خواهند آثار کلاسیک و اصیل را به صورت دقیق مطالعه کنند، چرا که دیوان عطار از جمله آثار معتبر و تصحیح‌شده است که نیازمند دقت و دانش مقدماتی برای درک بهتر معانی است. عموم مخاطبانی که به دنبال متنی با زبان روان و قابل فهم هستند؛ عطار با ساده‌سازی مفاهیم عرفانی، اثری قابل دسترس برای مردم عادی نیز خلق کرده است. به طور کلی، دیوان عطار برای هر کسی که خواهان درک عمیق‌تر از عشق، عرفان و معنویت در قالب شعر فارسی است، اثری ارزشمند و خواندنی به شمار می‌آید.

در بخشی از دیوان شیخ فریدالدین عطار نیشابوری می‌خوانیم

آتش سودای تو عالم جان در گرفت/ سوز دل عاشقانت هر دو جهان در گرفت/ جان که فروشد به عشق زندهٔ جاوید گشت/ دل که بدانست حال ماتم جان در گرفت/ از پس چندین هزار پرده که در پیش بود/ روی تو یک شعله زد کون و مکان در گرفت/ چون تو برانداختی برقع عزت ز پیش/ جان متحیر بماند عقل فغان در گرفت/ بر سر کوی تو عشق آتش دل برفروخت/ شمع دل عاشقانت جمله از آن در گرفت/ جرعهٔ اندوه تو تا دل من نوش کرد/ زآتش آه دلم کام و زبان در گرفت/ تا که ز رنگ رخت یافت دل من نشان/ روی من از خون دل رنگ و نشان در گرفت/ جان و دل عاشقان خرقه شد اندر میان/ زانکه سماع غمت در همگان در گرفت/ راست که عطار داد حسن و جمال تو شرح/ سینه برآورد جوش دل خفقان در گرفت.