کتاب تاریخ مشروطه ایران اثر احمد کسروی، یکی از مهم‌ترین منابع در زمینه تاریخ معاصر ایران و به‌ویژه جنبش مشروطه است. این کتاب در سال 1319 خورشیدی منتشر شد و به وقایع بین سال‌های 1284 تا 1288 هجری شمسی می‌پردازد. کسروی در این کتاب به مفهوم مشروطه به عنوان حاکمیت قانون و محدود کردن قدرت مطلقه پادشاه اشاره می‌کند. نهضت مشروطه به عنوان یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی و اجتماعی در تاریخ معاصر ایران معرفی می‌شود که پایه‌های حکومتی مدرن و مردم‌سالار را بنا نهاد. کتاب به وضعیت اجتماعی و اقتصادی ایران در دوران قاجار اشاره می‌کند و نقش علما و روشنفکران در پیشبرد نهضت مشروطه را بررسی می‌کند. کسروی به رویدادهای مهمی مانند قیام تبریز و تحصن در حرم شاه عبدالعظیم اشاره می‌کند. این کتاب به نقش قهرمانان راستین مشروطه مانند ستارخان و باقرخان می‌پردازد. کسروی در نگارش این کتاب از روش‌های علمی و مستند استفاده کرده است. او از منابع دست اول و شاهدان عینی بهره برده و تلاش کرده تا تصویری واقعی از نهضت مشروطه ارائه دهد. کتاب تاریخ مشروطه ایران به دلیل دقت و جامعیتش تحسین شده است. برخی از منتقدان معتقدند که کسروی در برخی موارد به دلیل دیدگاه‌های شخصی خود، تحلیل‌های جانبدارانه ارائه داده است. این کتاب به عنوان یکی از منابع اصلی در تاریخنگاری ایران شناخته می‌شود و بر نویسندگان و پژوهشگران بعدی تأثیر گذاشته است. این کتاب را می‌توان به کسانی توصیه کرد که به تاریخ معاصر ایران و جنبش مشروطه علاقه دارند. همچنین، برای دانشجویان و پژوهشگران رشته تاریخ ایران مفید است.

درباره کتاب تاریخ مشروطه ایران

احمد کسروی در نگارش «تاریخ مشروطهٔ ایران» از منابع گوناگونی همچون کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» و «کتاب آبی»استفاده کرده است. بااین‌حال او از نزدیک نیز شاهد وقایع و حوادث تبریز، دومین کانون انقلاب مشروطه، بود و علاوه بر این با بعضی سران مشروطهٔ آذربایجان آشنایی و حشرونشر داشت؛ ازاین‌رو در کتاب حاضر کوشیده است تا دیده‌ها و شنیده‌های خود را به رشتهٔ تحریر درآورد و کمتر به حدس و گمان تکیه کند. به عنوان نمونه می‌توان به ماجرای محاصرهٔ تبریز اشاره کرد که نویسنده مشاهدات خود را در جریان محاصرهٔ تبریز بیان کرده است. او با بهره‌گیری از مشاهدات خود و بقیهٔ عوامل و رهبران نهضت، از یادداشتهای دست‌اول خصوصی، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و تلگراف‌های رسمی داخلی و خارجی، روزنامه‌ها و کتاب‌ها در مطالب خود بهره برده؛ که البته بیشتر در پاورقی‌ها به آن‌ها اشاره کرده است. صاحب‌نظران گفته‌اند که از امتیازات کتاب مشهور «تاریخ مشروطه ایران» نوشتهٔ احمد کسروی، تصاویر فراوانی است که باتوجه‌به امکانات آن روزگار، از کار‌های ارزنده و کم‌نظیر به‌شمار می‌رود. این نویسنده در سال 1319 دلایل و انگیزهٔ خود از نگارش این کتاب را در 6 مورد بیان کرده است

خواندن کتاب تاریخ مشروطه ایران را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

علاقه‌مندان به تاریخ ایران: کسانی که به تاریخ معاصر ایران و به‌ویژه جنبش مشروطه علاقه دارند، مطالعه این کتاب را مفید خواهند یافت. این کتاب به‌صورت جامع و با جزئیات به وقایع این دوره می‌پردازد. پژوهشگران تاریخ ایران: دانشجویان و پژوهشگران رشته تاریخ ایران می‌توانند از این کتاب به عنوان یک منبع مهم برای درک بهتر جنبش مشروطه استفاده کنند. کسروی با جزئیات به رویدادهای این دوره می‌پردازد. مطالعه‌کنندگان تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران: این کتاب برای کسانی که به تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران علاقه دارند، مناسب است. به نقش مردم در جنبش مشروطه و تلاش آنها برای آزادی و عدالت اشاره شده است. علاقه‌مندان به اندیشه‌های احمد کسروی: کسانی که به آثار و اندیشه‌های احمد کسروی علاقه دارند، مطالعه این کتاب را مفید خواهند یافت. کسروی با زبان ساده و روان به تحلیل وقایع مشروطه می‌پردازد. دانشجویان رشته‌های علوم انسانی: دانشجویان رشته‌های علوم انسانی، به‌ویژه تاریخ و علوم سیاسی، می‌توانند از این کتاب برای درک بهتر جنبش مشروطه و نقش آن در شکل‌گیری حکومت مدرن ایران استفاده کنند.

در بخشی از کتاب تاریخ مشروطه ایران می‌خوانیم

«از روزی‌که جنبش مشروطه‌خواهی در ایران آغاز گردید، محمدعلی‌میرزا که آن‌زمان ولیعهد می‌بود روی دشمنی نشان داد. زیرا از آغاز زندگانی با فرمان‌روایی خودکامانه بار آمده و همیشه مردم را زیر دست خود دیده بود، و این‌بار دشوار می‌افتاد که مردم سری افرازند، و در برابر او‌ایستاده سخن از کشور و کار‌های آن‌رانند، و خود کسی نمی‌بود که معنی مشروطه یا سررشته داری توده را نیک بداند و از سود‌های آن آگاه باشد، و به‌نام دلبستگی به‌کشور و نیرومندی آن از هوس‌های خود چشم پوشد. یک مرد کوتاه‌اندیشی بیش نمی‌بود. از سوی دیگر روسیان که در دربار ولیعهدی دست می‌داشتند رشته‌اندیشه و سُهش‌های این در دست آنان می‌بود، که به‌دستیاری شاپشال او را به‌هر راهی می‌گردانیدند، و چون دولت روس با جنبش توده، چه در کشور خود و چه در ایران، سخت دشمن می‌بود، از این‌رو، در این‌هنگام محمدعلی‌میرزا را به‌خود نگذارده دشمنی‌اش را با مشروطه بیشتر می‌گردانیدند. به‌ویژه پس از آن‌که پیمان 1907 را با انگلیس بستند و خود را دردست درازی به‌شمال ایران آزاد دانستند، که چون جنبش توده را یک سنگی در پیش پای خود می‌پنداشتند به‌برداشتن آن می‌کوشیدند. گذشته از این‌ها محمدعلی‌میرزا به‌کیش شیعی و به‌کار‌های بی‌معنای آن، از روضه خوانی، و زیارت عاشورا و شمع به‌مسجد‌ها بردن و مانند این‌ها، دلبستگی بسیاری می‌داشت و زنش ملک در این‌باره از او کم‌تر نمی‌بود، و همیشه کسانی از ملایان رویه کار بدربار و اندرون راه می‌داشتند، و چون پس از چند ماهی از آغاز مشروطه، ملایان از آن‌رو گردانیدند و جدایی میانه کیش و مشروطه افتاد، این انگیزه دیگری به‌دشمنی محمدعلی‌میرزا گردید. باری محمدعلی‌میرزا از گام نخست با مشروطه بدخواهی می‌نمود و می‌کوشید، و چه هنگامی‌که در تبریز می‌بود و چه پس از آن‌که به‌تهران آمد، هر چند زمان یک‌بار نقشه‌ای برای برانداختن مجلس می‌کشید، و چنان‌که یکایک نوشته‌ایم در هر باره آزادی‌خواهان تبریز را در برابر خود می‌دید. بازپسین نقشه او شورش استرداران و داستان میدان توپخانه بود که باز آزادی‌خواهان تبریز با یک شاهکاری از میدان بیرونش کردند. پس از آن محمدعلی‌میرزا تا دیر زمانی، به‌خاموشی گراییده با مجلس رویه‌کاری (ظاهرسازی)‌هایی می‌کرد، و می‌توان گفت که از برانداختن مجلس نومید گردیده دیگر نقشه‌ای را دنبال نمی‌کرد. لیکن، پیش‌آمد‌هایی که یکی از آن‌ها داستان بمب‌اندازی و دیگری بدزبانی‌های مساوات و دیگر روزنامه‌ها بود دوباره او را به‌تکان آورده بار دیگر به‌اندیشه برانداختن مجلس انداخت. به‌ویژه که در این هنگام روسیان پاپیش گزارده چنین کاری را خواستار می‌بودند. »