مقدمه‌ای بر کلام جدید

کتاب «مقدمه‌ای بر کلام جدید» اثر استاد شهید مرتضی مطهری، مجموعه‌ای است از یازده جلسه درس کلام جدید که ایشان در سال 1355 در دانشکده الهیات دانشگاه تهران ارائه کرده است. این اثر به بررسی تحولات اندیشه دینی و ضرورت پاسخ‌گویی به پرسش‌ها و شبهات نوپدید در عصر جدید می‌پردازد و جایگاه علم کلام را در مواجهه با چالش‌های معاصر تبیین می‌کند. این کتاب با زبانی روشن و تحلیلی، هم به مباحث سنتی کلام اسلامی می‌پردازد و هم به پرسش‌ها و شبهات جدیدی که در فضای فکری معاصر مطرح شده‌اند پاسخ می‌دهد. مطهری تأکید می‌کند که علم کلام باید با تحولات علمی و اجتماعی روزگار خود همراه باشد و پاسخ‌های نو و متقن ارائه کند. «مقدمه‌ای بر کلام جدید» برای دانشجویان الهیات، علاقه‌مندان به فلسفه دین و کسانی که به دنبال فهم تحولات اندیشه دینی در عصر جدید هستند، منبعی ارزشمند و راهگشاست. این کتاب همچنین برای علاقه‌مندان به الهیات اسلامی و مطالعات تطبیقی دین، به ویژه کسانی که به بررسی نسبت دین با علوم جدید و شبهات معاصر علاقه دارند، توصیه می‌شود.

درباره کتاب «مقدمه‌ای بر کلام جدید» 

محورهای اصلی کتاب: تعریف علم کلام و تمایز آن با فلسفه الهی و سایر علوم دینی، بررسی دو رویکرد کلام عقلی و کلام نقلی و نقد نظریه‌های مختلف درباره موضوع و روش علم کلام، تبیین ضرورت پیدایش کلام جدید در مواجهه با علوم جدید (مانند روانشناسی و جامعه‌شناسی) و شبهات نوظهور، نقد نظریه‌های جدید درباره منشأ دین، از جمله نظریه جهل، ترس، استثمار طبقاتی، عقده روانی و روح اجتماعی، و بررسی پاسخ اسلام به هر یک، بحث درباره مفهوم فطرت، سرشت انسان و تفاوت دیدگاه‌های مادی و الهی درباره تکامل، تحلیل جایگاه برهان نظم و نقد ایرادهای هیوم بر این برهان، بررسی سه جریان اصلی در الهیات (تنزیهی، تشبیهی، و میانه)، پرداختن به موضوعاتی مانند شناخت و علم، آرزو و عشق به کمال، و تفاوت امر سرشتی و اکتسابی در انسان، مقایسه دیدگاه‌های قدما و هگل درباره ماهیت اشیاء و تحلیل نظریات لامارک و داروین درباره تکامل و طرح مباحثی درباره نظام عالم، تصادف، و نظم در آفرینش از منظر قرآن. در کتاب «مقدمه‌ای بر کلام جدید» چند مفهوم کلیدی درباره کلام جدید به‌طور ویژه مورد تأکید قرار گرفته است: ضرورت تحول و پاسخ‌گویی به مسائل جدید: مطهری بر این نکته تأکید دارد که با ظهور پرسش‌ها و شبهات نو در حوزه دین، علم کلام باید به‌روزرسانی شود و به دفاع عقلانی و استدلالی از اصول و فروع اسلام در برابر چالش‌های معاصر بپردازد. او معتقد است بسیاری از دلایل و پاسخ‌های سنتی، کارآمدی خود را از دست داده‌اند و باید کلامی نوین با روش‌ها و زبان جدید شکل بگیرد. تفاوت کلام جدید با کلام قدیم: در این اثر، کلام جدید نه صرفاً ادامه کلام سنتی، بلکه علمی با موضوعات، روش‌ها و اهداف خاص خود دانسته شده است. تحول در مسائل، روش‌ها، زبان و مبانی، هویت مستقل و نوینی به کلام جدید بخشیده است. محورهای اصلی مباحث کلام جدید: مطهری بر موضوعاتی مانند چیستی دین، رابطه عقل و دین، رابطه دین و اخلاق، اثبات‌پذیری وجود خدا، تجربه دینی، کثرت‌گرایی دینی، معرفت‌شناسی دینی، و نسبت دین با علم، سیاست، آزادی، حقوق بشر و مدرنیسم تأکید دارد. این موضوعات، هم شامل پرسش‌های قدیمی با رویکردی نو هستند و هم مسائل کاملاً جدیدی را در بر می‌گیرند. دفاع و روشنگری: مطهری دو وظیفه اصلی علم کلام را «دفاع از عقاید دینی و رد شبهات» و «بیان تاییدات و روشنگری‌های نوین برای اصول و فروع دین» می‌داند. او معتقد است کلام جدید باید با بهره‌گیری از عقل، استدلال و توجه به تحولات علمی و فرهنگی روزگار، این وظایف را به انجام برساند. تمایز با فلسفه دین: در کتاب، تفاوت کلام جدید با فلسفه دین نیز تبیین می‌شود؛ متکلم با پیش‌فرض حقانیت دین به دفاع از آموزه‌های دینی می‌پردازد، در حالی که فیلسوف دین بدون پیش‌داوری، به تحلیل و ارزیابی آموزه‌های دینی می‌پردازد. در مجموع، کتاب مطهری بر این نکته تأکید دارد که کلام جدید باید با رویکردی عقلانی، روشمند و متناسب با نیازهای فکری و اجتماعی عصر حاضر، به تبیین، دفاع و توسعه اندیشه دینی بپردازد و در برابر شبهات و چالش‌های نوپدید پاسخ‌های قانع‌کننده ارائه کند.

خواندن کتاب «مقدمه‌ای بر کلام جدید» را به چه کسانی توصیه می‌کنیم؟

دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های الهیات، فلسفه دین و علوم اسلامی که به دنبال درک تحولات اندیشه دینی و پاسخ‌گویی به مسائل و شبهات نوپدید در حوزه دین هستند. علاقه‌مندان به کلام اسلامی، به ویژه کسانی که می‌خواهند با تفاوت‌های کلام قدیم و کلام جدید، موضوعات، روش‌ها و رویکردهای نوین در دفاع از عقاید اسلامی آشنا شوند. استادان و طلاب حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها که به دنبال منابعی برای تدریس یا پژوهش درباره مسائل جدید کلامی و نسبت دین با علوم جدید (مانند روانشناسی، جامعه‌شناسی و فلسفه علم) هستند. فعالان فرهنگی، مبلغین و پاسخ‌گویان به شبهات دینی که نیازمند استدلال‌های عقلانی و زبان روزآمد برای دفاع از مبانی اعتقادی اسلام‌اند. علاقه‌مندان به مطالعات تطبیقی دین، فلسفه دین و کسانی که می‌خواهند نسبت دین با مدرنیته، علم، اخلاق، حقوق بشر و آزادی را با رویکردی عقلانی و تحلیلی بررسی کنند. هر فردی که دغدغه فهم عمیق‌تر چیستی دین، اثبات‌پذیری وجود خدا، تجربه دینی و نسبت عقل و وحی در عصر جدید را دارد. این کتاب با توجه به رویکرد تحلیلی، تطبیقی و پاسخ‌گویی به شبهات معاصر، منبعی ارزشمند برای عموم علاقه‌مندان به اندیشه دینی و کلام اسلامی است.

در بخشی از کتاب «مقدمه‌ای بر کلام جدید» می‌خوانیم

در اثر تطور و دگرگونی که در اجتماع پیدا شده - که در قدیم یا اصلاً نبوده یا کم بوده و یا به شکل جدید نبوده است - و با پیدایش علوم مختلفی چون روانشناسی و جامعه شناسی، می‌توان هم تاییدات و معیارهای جدید برای عقاید اسلامی پیدا کرد و هم شک و شبهه‌های جدید مشاهده کرد که پاسخ‌های تازه و حداقل به زبان جدید لازم دارد. علاوه بر این، اشکالات و شبهات قدیمی به زبان جدید مطرح می‌شود که آنها هم جواب جدید می‌خواهند. این پاسخ‌ها هم کلام جدید است، مجموعه این‌ها کلام جدید است و کلام قدیم وافی نیست، گرچه لازم است.