دکتر زرین کوب در این کتاب به زندگی، اندیشه و سلوک مولانا جلال‌الدین محمد بلخی می‌پردازد. این کتاب در ده بخش تدوین شده است. «بهاءولد و خداوندگار»، «هجرت یا فرار»، «لالای پیر در قونیه»، «طلوع شمس»، «غیبت بی‌بازگشت»، «رقص در بازار»، «حسام‌الدین و قصه‌ی مثنوی»، «عبور به ماوراء شعر»، «از مقامات تبتل تا فنا» و «سال‌های پایان» عنوان‌هایی است که در این اثر آمده است. در بخشی از مقدمه درباره‌ی این اثر می‌خوانیم: «این نوشته، از همان عنوان خود آن‌چه را طعانه‌ی قونیه، وجودش را در تمام مثنوی انکار می‌کند حاصل عمر مولانا نشان می‌دهد. مراتب احوال و مقامات گوینده را در رویدادهای زندگی هر روزینه‌ی او قابل تجسم و قابل رویت می‌نماید. مکاشفات سال‌های کودکی او، زهد و ریاضت او، احلام سال‌های مدرسه‌ی او و سپس انقطاع از آن‌ها را در توالی سال‌ها، مراتب یک سلوک روحانی که حاصل عمر او و جانمایه‌ی مثنوی اوست یک یک تصویر می‌کند. هیجان روحانی او، عشق او به انسان کامل، وجد و سماع او و اشتغالش به شعر و رقص و موسیقی را که او را قدم به قدم از تعلقات خودی جدا می‌کند و برای عروج به لقاء رب آمادگی می‌دهد، جدا جدا و در توالی زندگی عادی او دنبال می‌نماید و بدون آن‌که در جزئیات اسرار تعلیم او وارد شود، دورنمایی از احوال و افکار او را تا آن‌جا که رگه‌هایی از اسرار بلند او را نیز در سراسر مثنوی همه جا نشان دهد ترسیم می‌کند و زندگی شصت و هشت ساله‌ی مولانا را در توالی رویدادهای آن همچون سیری روحانی، بی‌وقفه و بی‌ملال در سلوک از مقامات تبتل تا فنا نشان می‌دهد… از این قرار، مسیر این سلوک از قطع پیوند با تعلقات خودی آغاز می‌شود و تا قطع پیوند با خودی ادامه می‌یابد و این هم زبده‌ی مضمون مثنوی است و هم خلاصه‌ی حیات مولانا که این نوشته ناظر به تقریر روایت‌گونه‌یی از سراسر آن است.»