تاریخ صافی: تاریخ قراباغ از ابتدا تا دوره دوم جنگهای روس وایران

کتاب تاریخ صافی تاریخ قراباغ از ابتدا تا دوره دوم جنگهای روس وایران قبل از معرفی کتاب باید اول بدانیم که اصلا قراباغ به چه معناست؟ منطقه قره باغ یا قرا باغ ، که از دوران باستان همواره به ایران تعلق داشته ، یکی از تقسیمات سیاسی-جغرافیایی ایران از دوره صفویه به این سو بود، که در زمان قاجار پس از عهدنامه استعماری گلستان به روسیه تزاری(پادشاهی) واگذار شد . تا ۱۸۴۰ تمامی این منطقه همچنان با عنوان ایالت قره‌باغ شناخته می‌شد اما پس از آن به بخش شوشا تغییر نام یافت و سپس طی تحولاتی تک تکه شد، در اتحاد جماهیر شوروی بخش‌هایی از آن به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی پیوست ، بخش زنگه‌زور به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی واگذار شد و بخش کوهستانی‌اش که بیشتر ساکنان آن را ارامنه تشکیل می‌دادند با عنوان منطقه خودمختار قره‌باغ کوهستانی زیر نظر جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی درآمد. مقدمه یا پاسخی مختصر به سوال " از چه رو تاریخ قراباغ – بخشی ازمنطقه بزرگ قفقاز و شمال ارس_ برای مردمان هر دو سرزمین حائز اهمیت است"؟ میرزا یوسف قراباغی تنها تاریخ‌نویس قراباغ است که به لحاظ حضودرجنگهای دوره دوم ایران و روس ، از نزدیک شاهد و ناظر بر تحولات آن دیار در آن دوره بوده و به همین دلیل کتاب وی در زمره منابع دست اول تاریخ قراباغ میشناسند. از آغاز جنگ های دوره اول ایران و روس بیش از دو قرن میگذرد . گرچه روس ها از لحاظ ساختار نظامی، سیاسی و اقتصادی از ما قویتر بودند ولی با وجود شکست ارتش ایلاتی ایران از روسیه ، این امکان وجود داشت که ارتش ایران در جنگ های متعدد روس ها را شکست دهد که بارها چنین شد اما حاکمان ایرانی که با تصور دوره نادرشاهی به جنگ با روسیه رفته بودند در اثر شکست های متعدد اعتماد به نفس خود را از دست دادند و در نتیجه تنها راه نجات خویش را در قالب هم پیمانی نظامی و کمک های خارجی جستجو کنند و از آنجا که از نظر اطلاعات دیپلماتیک در وضع خوبی نبودند یا در آغوش فرانسوی ها غلطیده بودند و به انگلیسی ها بدون فوت وقت اعلام جنگ میدادند یا روابط تنگاتنگی با انگلیسی ها داشتند و با فرانسه در قهر و مقابله بودند و هر بار که سفیری از جانب روسیه برای برقراری صلح به ایران می آمد پاسخ هیئت حاکمه ایران خروج روس ها از تمامی مناطق اشغالی ایران تا سرحدات شمالی گرجستان بود اما بر خلاف انتظار با پا درمیانی سرگور اوزلی سفیر انگلستان در ایران زمامداران با پذیرش عهدنامه گلستان بخش اعظم نقاط ماورای ارس را به روس ها واگذار کردند. گرچه گره خوردن مجدد این سرزمین ها یا بخسی از آنها به هم کوششی بیهوده وخیالی بیش نیست اما نظر به همزیستی چند هزارساله مردم این مناطق، مشترکات بسیاری وجود دارد که می تواند در همگرایی با ما موثر باشد درباره فصول و اهمیت تاریخی کتاب: نظر به اهمیت ویژه قراباغ در تاریخ منطقه و کمبود منابع تحقیقاتی درباره آن، پژوهشگر استاد و دانشگاه ، حسین احمدی برای پر کردن بخشی از خلاء تحقیقاتی موجود اقدام به تصحیح و چاپ مشاهدات نزدیک میرزا یوسف قراباغی که تنها دست نوشته بجا مانده از تاریخ صافی در انستیتو نسخ خطی ککلیدزه گرجستان به شماره PL- 195می باشد نموده است.این دست نوشته با ارزش دارای 148 برگ و 297 صفحه با 15 سطر در هر صفحه می باشد.این اثر گرانبها شامل یک مقدمه و 9 مقاله در 297 صفحه بترتیب ذیل می باشد: مقدمه:در تاریخ خلقت آدم الی زمان ظهور و بعثت حضرت مسیح و از آن تا ظهور حضرت محمد (ص) تا حاال مقاله اول: در ذکر اخلاف آدم و پیغمبران که مبعوث گردیده اند و انتشار و اختلاف السنه مقاله دوم: در ذکر پادشاهان سلف که پس از آدم در اطراف عالم پادشاهی نمودند مقاله سوم: در ذکر پادشاهان عجم که پیش از عهد اسلام بوده و به توالی پادشاهس نموده اند مقاله چهارم: در ذکر خلفای راشدین و ملوک اموی و بنی عباس مقاله پنجم: در ذکر خلفای پادشاهان که در عهد اسلام در ایران سلطنت کرده پاره ای در مسلمانی و برخی نه. مقاله ششم: در فترت و پریشانی سلطنت ایران و ذکر شمه از حالات نادر شاه و جلوس او بر تخت شاهی. مقاله هفتم: در ذکر آزاد خان و گزارش حالات او مقاله هشتم: در احوالات ملک ارمن و گزارش حالات خمسه و اصل و نسب ملک ها و خوانین که در آن بوده اند. مقاله نهم: در کیفیت آمدن روسیه به ولایات قفقاز و تصرف بلاد وجنگ و محاربات با قزلباشیه و غیره. درباره اهمیت نویسنده و مطالب کتاب: میرزا یوسف قرا باغی تنها تاریخ نویس قراباغ در قرن 19 میباشد که علل وقوع جنگهای دوره دوم روس وایران همچون حیدر علی خان صندوقدار، آرایش سپاه ایران، مسیر های طی شده توسط لشگریان در قراباغ ، شیروان، شکی، گنجه، ایروان، اختلاف فرماندهان ایرانی با هم، عیش ونوش فرماندهان ایرانی مثل محمد زمان خان، عدم اطاعت برخی فرماندهان ایرانی از عباس میرزا مثل امیرخان سردار، چگونگی برنامه ضربتی عباس میرزا برای تصرف قراباغ، حضور ارمنی ها در سپاه ایران در موقع محاصره قراباغ ، استفاده از ارامنه برای متقاعد کردن ارمنی های قره باغ به تسلیم کردن قلعه، مقاومت های دلیرانه سپاه ایران در مقابل سیسیانف در اطراف ایروان ، حضور طرفداران ایران در خاک قراباغ، چگونگی طرفداری مسلمانان گنجه از سپاه ایران و ضربه زدن به روس ها ، مخالفت برخی از گرجی ها در داخل گرجستان با روس ها و جنگ های مددف با عباس میرزا در اطراف قراباغ را جز به جز تشریح می کند