رساله پیشکش

کتاب «رساله پیشکش» (Essai sur le don) نوشته مارسل ماوس، جامعه‌شناس و انسان‌شناس برجسته فرانسوی، یکی از آثار کلاسیک و پایه‌ای در حوزه‌ی مطالعات انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی است. این کتاب که در سال 1925 منتشر شد، به بررسی مفهوم پیشکش و مبادله در جوامع باستانی و بومی می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این پدیده‌ها نه تنها به عنوان یک عمل اقتصادی، بلکه به عنوان یک امر اجتماعی تام، نقش اساسی در ایجاد همبستگی اجتماعی و روابط بین گروه‌ها ایفا می‌کنند. ماوس در این اثر، با تحلیل شیوه‌های مبادله در جوامع مختلف، به این نتیجه می‌رسد که پیشکش و مبادله‌ی متقابل، پایه‌ای برای جامعه‌ی انسانی است و می‌تواند برخی از معضلات اخلاقی و اقتصادی جوامع مدرن را روشن کند.

درباره کتاب رساله پیشکش

ماوس در این کتاب، با بررسی شیوه‌های مبادله و پیشکش در جوامع باستانی و بومی، به این نتیجه می‌رسد که این جوامع بر اساس تعهدات دادن، دریافت کردن و متقابل عمل می‌کنند. او نشان می‌دهد که این شیوه‌های مبادله، نه تنها بین افراد، بلکه بین گروه‌ها رخ می‌دهد و بخش مهمی از پدیده‌های کل هستند که نه تنها برای ایجاد ثروت و اتحادهای اقتصادی، بلکه برای ایجاد همبستگی اجتماعی نیز کار می‌کنند.
ماوس در این کتاب، شواهدی از جوامع مختلف مانند پولینزی، ملانزی و آمریکای شمالی ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که چگونه پیشکش و مبادله‌ی متقابل، نقش اساسی در ایجاد روابط اجتماعی و همبستگی بین گروه‌ها ایفا می‌کند. او با تحلیل این شیوه‌ها، به این نتیجه می‌رسد که پیشکش و مبادله‌ی متقابل، پایه‌ای برای جامعه‌ی انسانی است و می‌تواند برخی از معضلات اخلاقی و اقتصادی جوامع مدرن را روشن کند.
ماوس در این کتاب، سنت تفکر لیبرال انگلیسی، مانند فایده‌گرایی، را به عنوان تحریف شیوه‌های مبادله‌ی انسانی رد می‌کند و نشان می‌دهد که برنامه‌های رفاه اجتماعی ممکن است برخی از جنبه‌های اخلاقی پیشکش را در اقتصادهای بازار مدرن بازیابی کند.

خواندن کتاب رساله پیشکش را به چه کسانی توصیه می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی پیشنهاد می‌شود. همچنین، دانشجویان و پژوهشگرانی که به دنبال مطالعه‌ی آثار کلاسیک در حوزه‌ی مطالعات اجتماعی و اقتصادی هستند، از این اثر بهره خواهند برد. اگر به دنبال کتابی هستید که به بررسی مفهوم پیشکش و مبادله در جوامع باستانی و بومی بپردازد و نقش این پدیده‌ها در ایجاد همبستگی اجتماعی و روابط بین گروه‌ها را تحلیل کند، این کتاب گزینه‌ای ایده‌آل است. علاوه بر این، این اثر برای سیاست‌گذاران و تحلیل‌گران اجتماعی که به دنبال درک بهتر از معضلات اخلاقی و اقتصادی جوامع مدرن هستند، بسیار مفید خواهد بود.

در بخشی از کتاب رساله پیشکش می‌خوانیم:

«داده‌های فصل‌های قبل برگرفته از حوزۀ قوم‌نگاری‌اند و تمامی‌شان از جوامعِ واقع در حاشیۀ اقیانوس آرام جمع‌آوری شده‌اند. معمولاً جمع‌آوری واقعیت‌هایی از این نوع یا از روی حس کنجکاوی است، یا اینکه از آن‌ها استفاده می‌کنند تا از طریق مقایسه، نشان دهند نهادهای ما تا چه اندازه با نهادهای آن‌ها فاصله دارند یا با آن‌ها متفاوت‌اند. با این حال، این واقعیت‌ها اهمیتی جامعه‌شناختی دارند؛ زیرا به ما در فهم مرحله‌ای از تطور اجتماعی کمک می‌کنند. آن‌ها با تاریخ اجتماعی نیز مرتبط‌اند؛ زیرا نهادهایی از این نوع گامی در مسیر رشد صُوَر اقتصادی ما بوده‌اند و می‌توان به‌منظور تبیین تاریخیِ ویژگی‌هایِ جامعۀ خود، از آن‌ها بهره گرفت. همچنین دریافته‌ایم که در بررسی جوامعی که دقیقاً قبل از ما زندگی می‌کرده‌اند، می‌توان ردپاهایی مهم از اصول اخلاقی و اقتصادی را مشخص کنیم. ما باور داریم که می‌توانیم نشان دهیم نهادهای اقتصادی ما حاصل نهادهایِ معرفی‌شده در فصل‌های قبل هستند. 
ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که در آن بین حقوق مربوط به اموال غیرمنقول و حقوق شخصی، یعنی بین حقوق اشیاء و اشخاص، تمایزی مشخص وجود دارد (البته امروزه حقوق‌دانان بر این تمایز انتقاد دارند). این تمایز بنیادین است؛ در جامعهٔ ما این امر شرط واقعی قسمتی از نظام دارایی، انتقال مالکیت، و مبادله محسوب می‌شود. البته سنتی که ما آن را مطالعه می‌کنیم با این موضوع بیگانه است. علاوه بر یونان، در روم و تمدن‌های سامی نیز به‌وضوح بین خراج‌های اجباری و پیشکش‌هایی که با خلوص نیت ارائه می‌شده تمایز وجود داشته است. اما آیا این تمایزها نسبتاً به‌تازگی در رمزگان تمدن‌های بزرگ ظاهر نشده‌اند؟ آیا این تمدن‌ها از مرحلۀ قبلی، که در آن افکار ما به‌نسبت کمتر بی‌روح و حسابگرانه بودند، نگذشته‌اند؟ آیا روزگارانی نبوده است که آن‌ها خود این سنت مبادلۀ پیشکش‌ها را به جا می‌آوردند، سنتی که در آن بین اشخاص و اشیاء تمایزی وجود نداشت؟ تحلیل برخی از جنبه‌های قانون هندواروپایی به‌وضوح نشان می‌دهد که در واقع، این رسم با این ترتیب تغییر کرده است. ما آثاری از این تغییر شکل را در روم یافته‌ایم و می‌بینیم نهادهای ابتدایی‌ای از این دست، در روزگاری نه چندان دور، در هند و آلمان نیز کارکرد داشته‌اند.»