نظام علمی ـ آموزشی پرورش مال، دستگاه تعلیماتی ـ تربیتی ای است فطرت بنیاد، استعداد محور، جامع نگر و جامعه گرا، که بر پروردن استعدادهای فطری گونه گون متربیان، با نقش آفرینی فعال خود آنان تمرکز دارد. برایند این نظام به فعلیت درآمدن قوا و قابلیت های ذاتی افراد تحت تربیت، شکل گیری ملکات پایدار علمی و عملی در وجود آنان و فراهم آمدن توانایی های معنوی، معرفتی و مهارتی لازم، معطوف به نیازهای جامعه ی اسلامی است.

در بخش اول، فهرستی از فرصت ها و تهدیدهای پیش روی حوزه و دین پژوهی و تبیین دین در عصر حاضر ارائه شده است. بخش دوم کتاب تبیین سه رویکرد موجود(متجمد سنتی اندیش، متجدد نوگرا و مجدد نواندیش) را در زمینه ی مقابله با تهدیدها و مواجهه با فرصت ها، خاصه مسئله ی مهم تحول حوزه بر عهده گرفته است. بخش سوم اثر به تبیین اجمالی نظریه ی (آموزش پرورش مآل) که مبنای نظام علمی پیشنهادی راقم است، می پردازد.

بخش چهارم ـ که بخش اصلی و محوری اثر را تشکیل می دهد، ضمن تبیین بایستگی و بایسته های تأمین نصاب مطلوب در زمینه ی ارکان سه گانه ی نهاد حوزه، ابعاد چهارگانه ی معرفتی، معنوی، مهارتی و هویتی و عرصه های دهگانه ی ذیل آنها را مشخص کرده و نصاب های لازم التحصیل را برای تربیت طلبه ی طراز بیان داشته است.

در فصل پنجم از بخش چهارم کتاب، طی یک مطالعه ی تحلیل راجع به تاریخ معماری مدارس علمیه، گونه شناسی بنای مدارس، مطابق الگوهای اجراشده و تطورات آن در طول تاریخ، ضمن شرح عناصر معماری سنتی حوزه، مختصات و رمز و رازهای نهفته در ارکان معماری حوزه بیان شده، و بر اساس ظرائف و طرائف تعبیه شده در فضا و کالبد مدارس، نشان داده شده که رکن سخت افزاری حوزوی قدیم نقش بی بدیلی را در تأمین اهداف و رسالت حوزه ها ایفا می کرده است.