کتاب نجم ثاقب در احوال امام غایب علیه السلام، یکی از چند کتاب جامع مهم به زبان فارسی در موضوع مهدویت است که محدث نوری آن رابه سفارش میرزای بزرگ شیرازی تألیف کرده است. این کتاب موضوعاتی از ولایت تا غیبت حضرت ولی عصر (عج)، کرامات ایشان، تشریفات خدمت ایشان، وظایف منتظران و... رادر بر می‌گیرد.

درباره کتاب نجم ثاقب در احوال امام غایب:

«نجم الثاقب در احوال امام غایب علیه السلام» از تألیفات گرانبهای خاتم المحدثین میرزا حسین نوری (ره) می باشدکه به سفارش میرزای بزرگ شیرازی (صادر کننده تحریم تنباکو) به نگارش درآمده است.
نجم ثاقب (دوره 2 جلدی) به شرح حال و زندگی نامه امام مهدی (عج) پرداخته است. این کتاب  در دوازده باب منتشر شده است.
جلد اول کتاب شامل شش باب با عناوین: ولادت و شمّه ای از حالات آن جناب، اسامی و القاب و کنیه‌های حضرت، اوصاف شمایل و بعضی از خصایص حضرت، ذکر اختلاف مسلمین در وجود مبارک و اقوال اهل سنت در مهدی موعود (عج)، نصوص امامیه از رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) بر امامت و اثبات امامت آن حضرت از روی معجزات می‌باشد که به شرح و تفصیل مطالب فوق پرداخته است.
جلد دوم کتاب نیز شامل شش باب با عناوین: ذکر حکایت کسانی که در غیبت کبرا به خلافت امام علیه‌السلام رسیده‌اند، جمع بین حکایات و قصص گذشته و بین آنچه رسیده، توسل به ائمه علیهم‌السلام جهت حوایج دنیا و آخرت و اوصاف اوتاد و ابدال و نجبا و صلحا و قطب علیه‌السلام، ذکر شمه‌ای از تکالیف عباد بالنسبه به امام عصر (عج) هست که به شرح و تفصیل مطالب فوق پرداخته است.

خلاصه ای از فصول باب‌های کتاب نجم الثاقب:

در اینجا جهت آشنایی و آگاهی هر چه بیشتر خوانندگان گرامی موعود، مروری بر موضوعات و مطالب این کتاب می‌کنیم. علامه سترگ شیعی، محدث نوری به خاطر آن‌که آخرین محب خدا دوازدهمین ولی از زنجیره ولایت می‌باشند تبرکان نجم الثاقب را در دوازده باب به شرح ذیل تدوین و تنظیم نموده است که به این باب‌ها و فصول به‌اختصار اشاره می‌شود:

باب اوّل، در چگونگی ولادت سراسر سعادت حضرت مهدی (ع)

باب دوم، در ذکر اسامی و القاب و کنیه‌های امام و وجه‌تسمیه (= علّت نام‌گذاری آن‌ها). مؤلف در این فصل 182 نام، لقب، کنیه را برای آن جناب ذکر کرده و غالباً زیر هر عنوان مطالبی را از آیات، روایات، تفاسیر، … می‌آورد.

باب سوم، که در دو فصل سامان داده‌شده است: فصل اول در «شمایل» و فصل دوم در «خصایص». حاجی نوری در فصل اول به شمه‌ای از شمایل ولی‌عصر (ع) اشاره‌کرده، و سخن را با این حدیث پیامبر (ص) که فرمود: «مهدی (عج) شبیه‌ترین مردم به من در خَلق و خُلق است» آغاز کرده و با آوردن احادیثی از دیگر معصومان (ع) مطلب را پی می‌گیرد. ایشان در فصل دوم به خصایص و ویژگی‌های آن حضرت می‌پردازد.

وی در این باب به 46 خصیصه منحصربه‌فرد آن حضرت اشاره می‌کند و زیر هر خصیصه مطالب روایی و تفسیری فراوانی را در تکمیل و تعمیم بحث می‌آورد و در پایان با اقرار و اعتراف به قصور و عجز خود می‌نویسد: «آنچه ذکر شد نمونه‌ای از خصایص و تشریفات الهیه مهدویّه [است] و اندکی از مقامات عالیه آن حضرت [هست] و بزرگی سلطنت آن جناب را کسی ندیده و نشنیده و نخواهد دید…».

باب چهارم، به بیان اختلاف مسلمانان درباره وجود آن حضرت اختصاص دارد. محدث نوری در این باب به طرح شبهاتی نظیر: مهدی، همان مسیح است، یا مهدی فرزند عباس هست، یا مهدی همان محمد بن حنفیه است، نیز مهدی فرزند امام حسن مجتبی (ع) است پرداخته و با تسلطی که به نصوص روایی، متون تفسیری، رجال، تاریخ و … دارد پاسخ‌هایی درخور به این شک و تردیدها می‌دهد و در پایان این بخش، دیدگاه 20 تن از عالمان اهل سنت و عامه را از باب نمونه می‌آورد.

باب پنجم، به نظریه شیعه که «حضرت مهدی (ع)، فرزند امام حسن عسکری (ع) است» پرداخته و آن را موردبررسی قرار داده است. و مرحوم مؤلّف در پایان سی حدیث از اهل سنّت و 40 حدیث از شیعه در تائید و گفتار خود می‌آورد.

باب ششم، در اثبات امامت آن حضرت از روی معجزات صادره از آن بزرگوار است. ایشان در این باب می‌نویسند:

«معجزات آن حضرت بسیار است و چون بنای [این کتاب] بر اختصار است لهذا به ذکر چهل معجزه از کتاب‌هایی که نزد علامه مجلسی (ره) نبوده و یا بوده اما وی از نقل آن غفلت نموده‌اند می‌پردازیم تا مؤیّدی بر گفته‌های ایشان باشد…»

«هرچند بعد از اثبات وجود و بقای آن ذات مقدّس احتیاجی به ذکر معجزه نیست] زیرا نفس بقا و طول عمر آن جناب از اعظم آیات الهیه و براهین قطعیّه است و آن [کس] را که آن معجزه باهرة متواتره کافی نباشد از سایر معجزات نیز حظی نبرد…»

باب هفتم، مفصل‌ترین بخش کتاب است و به ذکر سعادتمندانی که در عصر غیبت کبرا به حضور آن خورشید پیدای جهان شرفیاب شده‌اند پرداخته و صد حکایت که برخی از آن‌ها را خود مؤلف از افراد مورد اعتماد و ثقل شنیده است، از آن باریافتگان به خانه خورشید در آنجا آورده شده است. مؤلّف در پایان این بخش می‌نویسد:

«در نقل این حکایات اقتصار کردیم بر آنچه در کتب معتبرِ دیدیم و یا از ثبات (= افراد راست‌گو) و علما شنیدیم و نقل بسیاری از وقایع را که با سند معتبر به ما نرسیده بود، ترک کردیم»

باب هشتم، در شرح و توضیح توقیع شریف در باب «تکذیب مدّعی رؤیت» است. مرحوم محدث نوری این باب را با توقیع شریف به آخرین سفیر خاص امام (ع) در عهد غیبت صغرا ـ علی بن محمد سمری ـ آغاز می‌کند. برابر این توقیع، مدعی مشاهده در غیبت کبرا پیش از خروج سفیانی و صیحة آسمانی ـ (کذّاب مفتر) است و ادعای وی غیرقابل‌پذیرش. علامه نوری اشکالات و خدشه‌هایی را بدین شرح بر این توقیع وارد می‌سازد که این توقیع، خبر واحد وضعیت است و لذا بر آن اعتمادی نمی‌توان کرد هم‌چنین شیخ طوسی هم که آن را نقل کرده بدان عمل ننموده لذا قابل‌اعتراض است. «این خبر، ضعیف و غیر [از] آن، خبر واحد است که جز ظن از آن حاصل نشود و مورث جزم و یقین نباشد، پس قابلیت ‍[آن را] ندارد که باوجدان قطعی که از مجموع آن قصص و حکایات پیدا می‌شود، معارضه کند…» البته محققان بعدی در دفاع از این توقیع شریف خدشه‌های جدی بر گفتار محدث نوری وارد ساخته‌اند که طالبان می‌توانند به کتاب‌های نگارش یافته پس از نجم الثاقب مراجعه کنند.

باب نهم، موجزترین بخش کتاب است و به بیان و اثبات یکی از مناصب خاصّ آن حضرت یعنی «دستگیری از درماندگان در بیابان و غیر آن» می‌پردازد. «اغاثه و فریادرسی درماندگان از مناصب الهیّة آن جناب خواهد بود…»

هم‌چنین «از القاب خاصه آن حضرت «غوث» است و معنای آن «فریادرس» است و حقیقت معنای این لقب الهی محقق نشود تا آن‌که صاحب آن دارای قوّه سامعی باشد که هر کس، در هر جا و پرسان که در مقام استغاثه برآید، بشنود…» راهنمایی در بیابان و دستگیری گمشدگان ‍[کار] حضرت اباصالح (ع) است که همان «غوث اعظم» و ولی‌عصر و صاحب‌الزمان است… »

باب دهم، به بیان وظایف و تکالیف بندگان خدا نسبت به حجّت کبرا (ع) اختصاص دارد که مرحوم مؤلف تکالیف عباد و افراد را به چهار نوع تقسیم می‌نماید: 1) تکالیف قلبی 2) تکالیف جوارحی 3) تکالیف زبانی و 4) تکالیف مالی؛ و در باب تکلیف قلبی می‌نویسد: «اگر انسان واقعاً جرعه‌ای از شربت گوارای محبت به امام خود را چشیده و رشته قلبش برحسب فطرت پیوسته به آن حضرت کشیده باشد، البته چنان مهموم (= غمگین) شود با فراقی چنین که خواب را از چشم برد و لذّت را از طعام و شراب…»

باب یازدهم، در بیان زمان‌های خاص مربوط به آن حضرت است مثل: شب قدر، روز جمعه، روز عاشورا، عصرهای دوشنبه و پنج‌شنبه، شب و روز نیمه شعبان، نوروز، و هرروز از زردی آفتاب تا آنگاه‌که به غروب می‌نشیند.

باب دوازدهم، در این باب نویسنده اعمال و آدابی را یادآور می‌شود که به‌شرط خلوص شاید بتوان به برکت آن‌ها به سعادت ملاقات آن بزرگوار فائز و نائل آمد و بهره و فیضی از آن وجود شریف برگرفت:

«و معلوم شد که نیل به این مقصود در غیبت کبرا ممکن و میسور [است]، بلکه روشن شد که می‌توان به‌وسیله علم و عمل و تقوای تامّ و معرفت و تضرّع و انابت و تهذیب نفس قابل تلقّی اسرار و داخل در سلک خاصان و خواص شد…» مقصود در اینجا به دست آوردن راهی است که شاید [بتوان] به‌وسیله آن در عمر خویش نوبتی به این نعمت برسد، هرچند در خواب باشد. مؤلّف کتاب را با ذکر زیارت‌ها و دعاهایی دراین‌ارتباط پایان می‌دهد.

سخن را با توصیفات شیرین و تعبیرات دل‌نشین و عبارات لطیف علامه نوری در دیباچه جنهالمأوی در مقام اظهار ادب و ثنا و ستایش به پیشگاه ناموس رهبر و امام عصر (ع) که حاکی از عشق و علاقه زائدالوصف آن مرحوم به مقام حجّت کبرا است با ترجمه شیوای استاد محمدرضا حکیمی از کتاب خورشید مغرب آورده و با ستایش نام وی در مقدمه نجم الثاقب به پایان می‌بریم:

عنقاء قاف القدم، القائم فوق مرقاة الهمم، الاسم الاعظم الالهی، الحاوی للعلم الغیر المتناهی، قطب رحی الوجود، و مرکز دائرة الشهود، کمال النشأة و منشأ الکمال، جمال الجمع و مجمع الجمال، المترشّح بالأنوار الإلهیّه، المربّی تحت استار الربوبیّة مطلع الأنوار المصطفویّه ومنبع الاسرار المرتضویّه، ناموس الله اکبر و غایة نوع البشر، ابی الوقت و مربّی الزمان، الّذی هو للحقّ امین ٌو للخلق امان، ٌ ناظم المناظم و الحجّة القائم…»

«عنقاء بلند آشیان ستیغ ازلیّت، عقاب آسمان یُسرِ دور از حدّ فکر و همت، اسم اعظم الهی، گنجور علم نامتناهی، محور چرخ وجود و هستی، نقطه پرگار شهود و حق‌پرستی، کمال بخش جهان و جهانیان، شمع محفل زیبایی و زیبایان، خاور ستان انوار سبحانی، پرورد سراپرده غیبت ربانی، مشرق انوار هدایت مصطفوی، مطلع اسرار ولایت مرتضوی، سر ناموس خدای اکبر، رب‌النوع افراد بشر، پدر زمان، مربی دوران، امین خالق منان، امان مردم جهان، نظم آفرین منظومه‌های متراکم، حجّت بر حقّ قائم (ع)…»

خلف سلف، غالیه عزّت و شرف، قطب زمین وغوث زمان، کنز رجاء و کهف امان، گوهر تابان در بحر امکان، حجاب ازلی ایزد سبحان، و اسم اعظم الهیِ پوشیده و پنهان، عنقای قاف محیط به جهان، دادرس درماندگان و دادخواه خون برگزیدگان، پاک‌کننده دامان خاک از لوث ملحدان، فرمانفرمای ممالک زمین و آسمان حجّت بالغ خداوندی برجهان و جهانیان، خلیفةالرحمان و امام الانس و الجانّ، حضرت بقیة‌الله صاحب العصر و الزمان (عج)…