تاریخ تحولات سیاسی ایران - بررسی مولفه های دین - تجدد و مدنیت در تکوین دولت - ملت در گستره ی هویت ملی ایران

کتاب تاریخ تحولات سیاسی ایران اثر مشترک دکتر موسی فقیه حقانی و دکتر موسی نجفی، به بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در 15 قرن گذشته، به‌ویژه از دوران صفویه تا انقلاب اسلامی می‌پردازد. این اثر با تمرکز بر مقاطع حساس تاریخی، نقش دین، سیاست، و هویت ملی ایرانیان را تحلیل می‌کند. نویسندگان از اسناد و منابع معتبر استفاده کرده‌اند و تلاش کرده‌اند با نگاهی منصفانه و مبتنی بر شواهد تاریخی، مسیر شکل‌گیری ایران معاصر را ترسیم کنند.

درباره کتاب تاریخ تحولات سیاسی ایران

این کتاب با اشاره‌ای مختصر به ایران پیش از اسلام، بیشتر بر دوره "ایران اسلامی-شیعی" تمرکز دارد. تحولات سیاسی و اجتماعی ایران از ظهور صفویه، دوران گذار به حکومت نادرشاه افشار، قاجار، مشروطه، پهلوی و نهایتاً انقلاب اسلامی تحلیل شده است.
موضوعات کلیدی مانند هویت ملی، مبانی ملیت ایرانیان، سیر دولت-ملت، استعمار غرب، مدرنیزاسیون، رویارویی ایران سنتی با تجدد، و جنبش‌های فرهنگی و سیاسی در این اثر بررسی شده‌اند. نویسندگان به بررسی دقیق نقش علما، اصلاح‌گران، و نخبگان در تحولات ایران پرداخته و ماهیت حکومت‌ها و جریانات تأثیرگذار را تحلیل کرده‌اند.
ساختار کتاب بر اساس اسناد معتبر و تحلیل‌های تاریخی استوار است. نویسندگان ضمن رعایت انصاف، از یک‌جانبه‌نگری پرهیز کرده‌اند و با حساسیت به موضوعاتی چون خیانت و خدمت در تاریخ ایران، به بررسی عمیق نقش شخصیت‌ها و جریان‌های تأثیرگذار در پیشرفت یا افول ایران پرداخته‌اند.
یکی از نقاط قوت این اثر، پرداختن به ارتباط بین دین، سیاست و مدنیت در دوره‌های مختلف است. نویسندگان نشان می‌دهند که چگونه علما و نخبگان مذهبی با استبداد داخلی، استعمار خارجی، و تفکرات سکولار مبارزه کرده و در تلاش برای حفظ هویت ملی و دینی ایران نقش ایفا کرده‌اند.

 خواندن کتاب تاریخ تحولات سیاسی ایران را به چه کسانی توصیه می‌کنیم

کتاب تاریخ تحولات سیاسی ایران برای علاقه‌مندان به تاریخ، دانشجویان، محققان و پژوهشگران حوزه‌های علوم سیاسی و اجتماعی مناسب است. همچنین، افرادی که به تحلیل‌های عمیق درباره هویت ملی، سیاست، و تحولات اجتماعی ایران علاقه‌مندند، می‌توانند از این کتاب بهره‌مند شوند. این اثر که با استقبال زیادی مواجه شده، بارها تجدید چاپ شده و موردتوجه تاریخ‌پژوهان قرار گرفته است.

در بخشی از کتاب تاریخ تحولات سیاسی ایران می‌خوانیم:

گروه علمای عتبات دستشان برای اقدام در ایران کاملاً باز نبود، باتوجه‌به محدودیت‌هایی که بیگانگان و به‌ویژه عوامل انگلستان در عراق برای آن‌ها کرده بودند و باتوجه‌به حساسیت زیادی که به استعمار داشتند، کوشیدند به نحوی این دوران حساس و فشار ناشی از آن را با کمترین خسارت در سایه اسلام و حوزه‌های دینی سپری کنند. ولی نکته مهم این بود که نه سیاست نصیحت و یا پرهیز علمای عتبات از درگیری مستقیم و نه سیاست مبارزه مستقیم علمای بزرگ داخل ایران به‌تنهایی نمی‌توانست در برابر مثلث استبداد رضاخان، استعمار غرب و سکولاریسم منورالفکران جریانی بزرگ ایجاد کند. باتوجه‌به اینکه یک حلقه و زاویه اصلی این مثلث را فرهنگ غرب و تفکر ضد دینی تشکیل می‌داد ضروری بود که دو سیاست علما باسیاست - یعنی سیاست فرهنگی - کامل شود. پی‌ریزی حرکت فرهنگی اصیل شیعی در قم از سوی آیت‌الله حائری واکنشی بود در برابر موج غرب‌گرایی و اباحیت بعد از مشروطه طی دو دهه و سرکوب و یأس نیروهای مذهبی و همچنین تحدید حوزه نجف. اگر دو گروه قبلی علما در بعد سیاسی و یا انقلابی با دو ضلع استعمار و استبداد درگیر بودند، آیت‌الله حائری به ضلع سوم - یعنی لائیزم در حال پیشروی - توجه کرد و آن را جبهه اصلی مقابل دین برشمرد. آیت‌الله حائری با تأسیس حوزه علمیه قم بزرگ‌ترین بنیاد فرهنگ دینی را در مقابل عصر دروغین تجدد پی‌ریزی و تکمیل کرد.