کتاب جریان شناسی سیاسی در ایران از جمله درس ها و آموزه های بزرگ برای جامعه اسلامی ، ارزشی و انقلابی ایران و به خصوص نسل جوان این کشور که دائما در معرض خطر انحراف فکری - عقیدتی و سوء استفاده های سیاسی توسط برخی جریانهای سیاسی می باشد نظیر آنچه که در جریان انتخابات دهم اتفاق افتاد ، شناخت صحیح ماهیت جریانات سیاسی و واکاوی فراز و فرود این جریانات در تاریخ معاصر ایران به خصوص سالهای پس از انقلاب اسلامی است. به بیانی دیگر آگاهی یافتن از اینکه هر جریان سیاسی از چه ماهیت فکری برخوردار است و نقاط قوت و ضعف آن چیست، به ویژه برای نسلی که از تاریخ رویش، پویش و خیزش جریان ها اطلاع کافی ندارد، بسیار ضروری است. بازشناسی جریانها و مواضع و ویژگیهای آنها به گونه ای که علی دارابی از پژوهشگران و صاحبنظران مسایل سیاسی کشور در کتاب جدید خود با عنوان "جریان شناسی سیاسی در ایران" بدان پرداخته بـاعـث بـرخـورد آگـاهـانـه، هـوشـیـارانـه و سـنـجـیـده تـر در حال و آینده خواهد شد و به آنها کمک می کند تا راه طی شده و وضع موجود را به خوبی درک و افق روشنی از آینده را فرا روی خود ببینند. به اعتقاد دکتر علی دارابی و آنگونه که در مقدمه این کتاب آمده است جریان شناسی سیاسی از مقولات سهل و ممتنع به شمار می رود ؛ سهل از آن جهت که پرداختن به هر حزب و گروه تحت عنوان جریان سیاسی توجیه پذیر می گردد و ممتنع از آن رو که امکان پردازش به همه ابعاد جریانات سیاسی در مجموعهای محدود میسور نمیگردد چرا که رابطه این دو از نوع "عموم و خصوص مطلق" است یعنی برای شناخت جریان های سیاسی، آشنایی هر چه بیشتر با احزاب ضروری و اجتناب ناپذیر است اما شناسایی حتی کامل احزاب و گروههای سیاسی به معنای جریان شناسی سیاسی نیست. همچنین جریانهای حاکم در هر نظام سیاسی را نمی توان به طور کامل و دقیق مشخص کرد زیرا بر خلاف احزاب و یا جمعیتها، این جریانها نه دارای اصول مکتوب و نه ایدئولوژی خاصی هستند بلکه فرآیندی هستند که در مقابل تحولات و رویدادهای روزمره عکس العمل نشان داده و خود نوعی سیاست را در این مورد به وجود میآورند. به عبارت بهتر باورها، ارزشها و آرمانها، در مقابل عنصر قدرت، اقتصاد و اجتماع در بین این جریانها، نمایان میشود. بنا بر تحلیل های دارابی در کتاب "جریان شناسی سیاسی در ایران" در تاریخ سیاسی معاصر کشور و در مقایسه با جریانات سیاسی همچون جریان ملی گرا ؛ جریان چپ یا مارکسیستی؛ جریان ترکیبی یا التقاطی و جریان سلطنت طلب، "جریان اسلام گرا" بزرگترین و اصیل ترین جریان سیاسی کشور بشمار می آید و اسلام به منزله روح ایران، عمیق ترین تأثیر را در گسترده ترین قلمرو، بر وجود آحاد ملت ایران داشته است . از این لحاظ هیچ یک از جریان های فکری ـ سیاسی دیگر در حد و اندازه این جریان نبوده، در مقام مقایسه بسیار کوچک و مقطعی بشمار می آیند. مقصود از جریان سیاسی اسلام گرا که نقطه تمرکز بحث کتاب حاضر را تشکیل می دهد همانا احزاب، تشکلها، اشخاص و گفتمان هایی است که هر یک از گفتمان اسلام سیاسی قرائت خاص خود را داشته و دارند و این گفتمانها در نسبت با نظام جمهوری اسلامی بر پایه ولایت فقیه تحلیل و ارزیابی خواهند شد. اعتقاد عمیق به اصول اساسی و بنیادی دین (توحید یا خدا محوری، نبوت، معاد، امامت و عدالت)، مهدویت، پیوند و وحدت دین و سیاست، اسلام فقاهتی، پیوند اسلام با روحانیت، مرجعیت و ولایت فقیه، مردم سالاری دینی، استبداد ستیزی، استعمار ستیزی و دفاع از هویت و تمامیت ارضی مهمترین مبانی و شاخصه های تشکیل دهنده جریان اسلام گرا بشمار می آیند. در مجموع چگونگی رابطه بین تحولات نظام جمهوری اسلامی ایران و جریان سیاسی اسلامگرا اصلی ترین پرسشی است که علی دارابی در کتاب خود در صدد پاسخ به آن است . همچنین بررسی سهم و وزن هر یک از جریانات و قلمرو تأثیرگذاری که بر روند اداره نظام داشتهاند و نیز اینکه آیا احزاب و جریانات سیاسی متأثر از راهبرد و سیاستهای اداره کشور بودهاند یا اینکه این جریانات سیاسی بودهاند که راهبرد نظام را تحت تأثیر خود قرار دادهاند؟ دیگر سوالات بنیادی این اثر علمی ـ پژوهشی را تشکیل میدهند. در کنار این سوالات اصلی، پرسشهای فرعی نیز در فصول مختلف کتاب مطرح می شوند که برخی از آنها عبارتند از: ـ مراد از جریان سیاسی اسلام گرا چیست؟ مصادیق و ویژگیهای آنها کدام است؟ ـ نقاط اشتراک و افتراق آنها (جریان سیاسی اسلامگرا) چیست؟ ـ چه رابطه معناداری میان راهبرد اداره کشور با راهبرد جریانات سیاسی وجود دارد؟ ـ آیا احزاب بر سیاستها و روند اداره جامعه تأثیر داشتهاند یا متأثر از سیاستها و روند حاکم بر جامعه بوده اند؟ ـ جایگاه "روحانیت" به عنوان رهبران فکری و اداره نظام با جریانهای سیاسی چه بوده است؟ ـ آیا صرف حضور چهره های شاخص انقلاب در هر یک از این جریان ها می تواند ملاک حقانیت و اصالت های مکتبی و ارزشی این گروهها به حساب آید؟ یا اینکه شاخص های دیگری را نیز باید در کنار این معیارها مورد توجه و مداقه قرار داد ؟ ـ در نظام ولایت فقیه جریانهای سیاسی از چه جایگاهی برخوردارند؟ ـ آرایش نیروهای سیاسی در ایران پس از انقلاب و تحولات آن چگونه بوده است، با تکیه بر دو جناح عمده سیاسی و نقش آنها در تحولات کشور چگونه بوده است؟ ـ علل کامیابی یا ناکامی و نیز ناپایداری احزاب و نیروهای سیاسی در ایران چه بوده است؟ ـ آیا احزاب مانع توفیق و عاملی برای عقب ماندگی نظام بودهاند یا اینکه به مثابه موتور محرکه پیشرفت کشور محسوب میشوند؟ ـ چالشهای فراروی جریان های سیاسی در ایران کدام است؟ به لحاظ شکلی و نوشتاری این کتاب که اخیرا به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی انتشار یافته در یک مقدمه و سه فصل و همراه با جمع بندی و نتیجه گیری و نیز یک بخش ضمیمه با عنوان " مشخصات احزاب و تشکلهای سیاسی کنونی در ایران " تدوین شده است. فصل اول به کلیات و مبانی نظری پژوهش، مفاهیم، ادبیات، پیشینه، پرسش ها، فرضیه ها و متغیرهای آن اختصاص دارد. در این فصل ضمن بهره گیری از نظریات افرادی چون استیفن روکان در باب شکافهای اجتماعی و تاثیر آن براحزاب و جریانات سیاسی در هر جامعه ای به چرایی استفاده از مفاهیمی چون چپ و راست در این اثر اشاره شده است. در فصل دوم جریانات سیاسی در ایران اعم از اسلام گرا و غیر اسلام گرا در فاصله سالهای 1320 تا 1357ه.ش، ویژگیهای هر یک از جریانات مذکور ، حاملان و سخنگویان آنها مطرح شده است. فصل سوم کتاب حاضر اختصاص به جریان های سیاسی اسلام گرا در جمهوری اسلامی ایران دارد. در ابتدای این فصل پس از تبیین مفهومی و جامعه شناختی جریان راست یا اصولگرا از ویژگی های این جریان، سیر تطور و تکوینی آن از راست تا آبادگری و سپس اصولگرایی و نیز بانیان، حاملان و سخنگویان اصلی جریان اصولگرا یعنی حزب جمهوری اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جامعه روحانیت مبارز تهران، حزب مؤتلفه اسلامی، جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی و آبادگران سخن به میان آمده است. همچنین در این بخش و در ذیل بحث جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آقایان احمد آذری قمی ، عبدالله جوادی آملی و یوسف صانعی به عنوان سه تفکر شاخص و متفاوت در این تشکل بحث شده است. در بخش دیگری از فصل سوم، که اختصاص به جریان شناسی چپ یا اصلاح طلبی در جمهوری اسلامی ایران دارد ، ضمن بحث در باب مفهوم چپ و سیر تطور و دگرگونی آن از چپ سنتی به چپ مدرن و سپس جبهه دوم خرداد و اصلاح طلبی ، احزاب و تشکلهایی وابسته به این جریان چون مجمع روحانیون مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، دفتر تحکیم وحدت، کارگزاران سازندگی، مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، جبهه مشارکت ایران اسلامی و حزب اعتماد ملی مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. نکته مهم و مورد توجه در این قسمت نقد و بررسی به نوعی آسیب شناسی اصلاح طلبی درجامعه ایران است. دقت نظر در این بخش نشان می دهد که چرا و چگونه جریانی (چپ - خط امام- اصلاح طلبی) که سکه افتخار تسخیر سفارت آمریکا را به نام خود ضرب نمود و خود را در آن سالها اصلی ترین پرچمدار دفاع از پابرهنگان و محرومان در برابر اشرافیت سرمایه داری معرفی می کرد و بر ولایت مطلقه فقیه اصرار می ورزید امروز دچار چنان استحاله، وادادگی و از خود باختگی شده است که تمام هم خود را بنا بر اعترافات اخیر نظریه پردازان و معماران این جریان در دادگاههای حوادث پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری مقابله با نظام و ارکان آن می داند و از دین حداقلی و عصری بودن آن، اشاعه سکولاریسم در برابر حکومت دینی و پشت پا زدن و عدم توجه به سفارش و نصایح و میراث امام خمینی(ره) که "مقدم دانستن حفظ نظام جمهوری اسلامی بر هر امری" و "پشتیبانی از ولایت فقیه برای مصون ماندن از آسیب ها را همواره تأکید می فرمودند" دفاع می نماید. دیگر مبحث این فصل از کتاب به جریان سوم اختصاص دارد. جریانی که بر این باور است که دوران چپ و راست خاتمه یافته و باید جریان جدیدی اداره امور را بر عهده گیرد، از مدرسه حقانی و مصباح یزدی، جمعیت دفاع از ارزشها ـ حلقه محمدی ری شهری تا جریان وفاق و کارآمدی ـ حلقه محسن رضایی به عنوان حاملان و سخنگویان درون و موافق نظام این جریان یاد شده است. اما از آنجا که جریان سوم مدعیان دیگری دارد که عمدتاً برون نظام، منتقد و مخالف هستند آنها هم مطرح و مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته اند؛ در این میان از سید کاظم شریعتمداری (حزب جمهوری خلق مسلمان)، حسینعلی منتظری (از قائم مقام رهبری تا عزل از همه مسئولیت ها) و برخی چون محسن کدیور، عبد ا... نوری، سید جلال الدین طاهری که هر سه بنوعی متاثر از گفتمان منتظری می باشند به عنوان سخنگویان عمده منتقدان و از نهضت آزادی ونظریه پردازان و حاملان فکری و سیاسی وابسته به آن چون مهدی بازرگان و یوسفی اشکوری هم به عنوان جریان سومی که مخالف نظام هستند صحبت به میان آمده است. بخش پایانی فصل سوم کتاب اختصاص به دین اندیشان و جریان برخاسته از تفکر آنها دارد. این جریان خود به سه دسته سنت گرایان که سید حسین نصر سخنگوی عمده و اصلی آن به شمار می رود، ناقدان سنت و تجدد (سید جواد طباطبایی و مصطفی ملکیان) و تجدد گرایان (عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری)، تقسیم شده و اهم آراء و دیدگاه های آنها مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. در مجموع اهتمام اصلی دکتر علی دارابی در این کتاب آن است که اولا بتواند در تبیین رخداد ها و تحولات ایران معاصر بخصوص دوره جمهوری اسلامی سیری تکاملی را برای شناخت از جریانات سیاسی ارائه دهد ؛ ثانیا نشان دهد که بین نظام جمهوری اسلامی و تحولات آن با جریان سیاسی اسلامگرا ارتباط مستقیم وجود دارد. علاوه بر مطالب گفته شده ، درباره ویژگیها و مزایای این اثر باید اذعان نمود که : ـ این کتاب که در برگیرنده جریان های سیاسی از 1320 ه.ش تا 1387 ه.ش است در نوع خود یکی از جدیدترین و جامع ترین آثار در حوزه جریان شناسی سیاسی در ایران بشمار می آید. ـ تمرکز کتاب بر جریانات سیاسی در حوزه اسلام گرا از مزایای این کتاب محسوب می گردد، چرا که نویسنده تلاش نموده که همه جریانات سیاسی اولاً بدرستی احصاء گردند و ثانیاً اهداف، آرمانها، رویکردها، راهبردهای آنها مورد توجه قرار گیرد. ـ نگاه و رویکرد جریانی به رخدادها و تحولات سیاسی از دیگر امتیازات این اثر علمی است، اهتمام نویسنده بر آن بوده است که رخدادها و تحولات سیاسی با نگاه جریان سازی آنها و سیر تکوین، تطور و تکامل جریانات سیاسی باشد تا بتوان به داوری درستی نسبت به جریانات سیاسی دست یافت. ـ بیش از هر نکته ای مزیت این کتاب در نقد وارزیابی جریانات سیاسی است که در اثر حاضر صورت گرفته است. بسیاری از آثار گذشته شاید تنها به بیان اشکالات و ایرادهای جریانات و صاحبنظران پرداخته اند بدون آنکه آنها را مورد نقد قرار دهند در حالی که اثر حاضر تلاش کرده است دیدگاهها و نقطه نظرها و آراء جریانات و اشخاص را مطرح و سپس به نقد آنها بپردازد. ـ با توجه به سابقه فعالیت های سیاسی دکتر علی دارابی بخش عمده مباحث در نوع خود تازه و بدیع است. اطلاعات و مطالبی که درباره اصولگرایی، آبادگران، جریان سوم، نوع دسته بندی ها و آرایش نیروهای سیاسی همه و همه ارایه شده برای نخستین بار است که خوانندگان می توانند آنرا در یک کتاب علمی - پژوهشی ملاحظه نمایند.
کلیه حقوق این سایت متعلق به کتابفروشی آنلاین «کتابخون» میباشد.
2020 © Copyright - almaatech.ir