گسل های منازعه در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی

کتاب گسل‌های منازعه در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی مؤسسه تحقیقاتی رند (RAND) که یکی از باسابقه‌ترین و تأثیرگذارترین مجموعه‌های پژوهشی ایالات متحده در زمینه روابط بین‌الملل و امور امنیتی می‌باشد، در سال 2001 به سفارش بخش اطلاعاتی ارتش آمریکا، تحقیقی جامع را پیرامون مناطق آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی آغاز نمود. با وقوع حادثه 11 سپتامبر و تبعات بعدی آن ـ خصوصاً جنگ ایالات متحده در افغانستان ـ اهمیت این پژوهش دوچندان شد؛ به ویژه آن‌که مناطق آسیای مرکزی و قفقاز به‌واسطه نزدیکی به محیط عملیاتی آمریکا و در مقیاسی وسیع‌تر، به جهت تغییر نگرش امنیتی این کشور، از اهمیتی بسیار برخوردار شده بودند. بنابراین پروژه «منابع منازعه در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی» که در ابتدا جهت یاری رساندن به تحلیل‌گران اطلاعاتی ارتش آمریکا جهت ارتقای درک و دانسته‌های ایشان از تهدیدهای احتمالی منازعه و درگیری در این دو منطقه، آغاز شده و شکل گرفته بود، با تغییراتی متناسب با نیازهای جدید ارتش ایالات متحده، به روزرسانی و تکمیل گشت. بررسی دقیق و موشکافانه عواملی همچون نقاط ضعف اقتصادی و سیاسی دولت‌های منطقه، تأثیرات فساد، جرم و جنایت و همچنین تجارت مواد مخدر بر ثبات منطقه‌ای، تأثیرات ناآرامی‌های ناشی از درگیری‌های نژادی و مداخلات خارجی بر این کشورها، نگاهی بر ادعاهای ارضی و تاریخی در منطقه، بررسی وضعیت تجاری و اقتصادی این کشورها در مقایسه با معیارهای جهانی، بررسی حجم اقتصادهای سایه و تأثیر منفی آن بر اقتصاد رسمی، پیش‌بینی چالش‌های عملیاتی موجود در منطقه در مقابل عملیات‌های نظامی اجتماعی آمریکا در 10 تا 15 سال آینده و ... از نقاط قوت این پژوهش محسوب می‌گردند. ضمن آن‌که تحقیق حاضر، منبعی مناسب و جامع در خصوص روابط دوجانبه کشورهای منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی با همسایگان و بازیگران عمده جهانی و همچنین افزایش آگاهی از ترتیبات حقوقی در دریای خزر و دیدگاه کشورهای پیرامونی آن می‌باشد. اگرچه بخش اعظم این گزارش پیش از حملات 11 سپتامبر تهیه شده و تکمیل آن تا حمله آمریکا به افغانستان به طول انجامیده، اما قدرت پژوهشی آن به اندازه‌ای است که صرفنظر از برخی تغییرات صوری (همانند انتقال قدرت در آذربایجان و گرجستان که اتفاقاً آن نیز در این گزارش پیش‌بینی شده بود) تمامی واقعیت‌ها و یافته‌‌های این تحقیق تا سال‌ها قابلیت استفاده مناسب را خواهند داشت. مترجمان این اثر تلاش نموده‌اند تا حد امکان نوع خاص انشای متن ـ با مشخصه جملات کوتاه و کاربردی ـ را، که حکایت از ماهیت گزارش‌گونه آن دارد، حفظ نمایند. این ویژگی به همراه کاربرد بسیار عالی مفاهیم علم سیاست به هنگام توضیح موارد عملی و کاربردی، کتاب «گسل‌های منازعه در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی» را به مجموعه‌ای جذاب از همزیستی علم و مطالعات موردی مربوط به این حوزه تبدیل کرده است. فهرست مقدمه 11 خلاصه 13 فصل اول: معرفی 21 1ـ موقعیت منطقه 23 2ـ اهداف، رهیافت و سازمان تحقیق 26 فصل دوم: تحول سیاسی آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی: مفاهیمی برای امنیت منطقه‌ای 31 1ـ مقدمه 33 2ـ نهادگرایی سیاسی، محرومیت و توانمندی دولت و جامعه؛ چارچوبی برای برآورد خطر 35 3ـ نهادسازی در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی؛ ضریب خطر مناقشه داخلی 43 4ـ نقش اسلام 49 5ـ چشم‌انداز سیاسی؛ پیامدها 57 6ـ موارد مستقیم مناقشه در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی 58 1ـ6ـ دره فرغانه و تهاجمات مرزی 60 2ـ6ـ ناگورنو ـ قره‌باغ 65 3ـ6ـ تجزیه‌طلبان گرجی و روسیه 67 7ـ نتیجه‌گیری 70 8ـ پی‌نوشت‌ها 72 فصل سوم: برخی ابعاد اقتصادی امنیت در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی 79 1ـ مقدمه 81 2ـ نمایی کلی از منطقه 87 3ـ فقر 88 4ـ وابستگی 93 5ـ چشم‌اندازها 104 6ـ پی‌نوشت‌ها 112 فصل چهارم: سندرم مافیایی شدن و مسئله ثبات در‌ آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی 119 1ـ مقدمه 121 2ـ ویژگی‌های آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی 123 3ـ سندرم مافیایی شدن 129 4ـ مافیای سازمان‌یافته 130 5ـ مافیایی شدن؛ هزینه‌ها و منافع 149 6ـ کشورداری و مافیایی شدن در آسیای مرکزی و قفقاز 151 1ـ6ـ رژیم‌های سلطنت‌گونه 151 2ـ6ـ دولت‌های دچار چالش 154 7ـ کشورداری، مافیایی شدن و بی‌ثباتی در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی 157 1ـ7ـ فروپاشی رژیم‌های سلطنت‌گونه 158 2ـ7ـ افزایش یا ظهور خشونت‌ در دولت‌های دچار چالش 165 8ـ نتیجه‌گیری 167 9ـ پی‌نوشت‌ها 168 فصل پنجم: منابع طبیعی و احتمال کشمکش در منطقه خزر 173 1ـ مقدمه 175 2ـ تولید سوخت فسیلی در منطقه دریای خزر 176 3ـ انتقال سوخت فسیلی به بازارها 181 4ـ روابط انرژی در منطقه دریای خزر 195 5ـ آیا ممکن است منابع طبیعی عاملی برای درگیری‌های مسلحانه باشند؟ 203 6ـ برخی از عوامل کاهش‌دهنده درگیری 208 7ـ نتیجه‌گیری 212 8ـ پی‌نوشت‌ها 214 فصل ششم: احتمال درگیری قومی در منطقه خزر 219 1ـ مقدمه 221 2ـ عامل قومیت در دولت‌های آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی 223 3ـ پیش‌زمینه‌های درگیری‌ قومی 238 4ـ قزاقستان؛ مثالی از یک دولت ملی‌ساز 244 5ـ عوامل تسریع‌کننده خشونت قومی 252 6ـ احتمال درگیری قومی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی 255 7ـ آخرین اظهارات 261 8ـ پی‌نوشت‌ها 264 فصل هفتم: درگیری در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی: تأثیرات منابع خارجی و مداخله 269 1ـ مقدمه 271 2ـ دیدگاه بازیگران خارجی 276 1ـ2ـ روسیه 276 2ـ2ـ ترکیه 287 3ـ2ـ اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو آن 295 4ـ2ـ ایران 297 5ـ2ـ چین 303 6ـ2ـ افغانستان 307 7ـ2ـ ایالات متحده 310 8ـ2ـ هندوستان و پاکستان 317 3ـ رقابت و درگیری قدرت‌های بزرگ 318 4ـ دیدگاه محلی 321 5ـ نتیجه‌گیری 333 6ـ پی‌نوشت‌ها 335 فصل هشتم: آسیای مرکزی و جنوب قفقاز به‌عنوان منطقه عملیاتی؛ چالش‌ها و تنگناها 343 1ـ مقدمه 345 2ـ استقرار نیروها 347 3ـ اعزام هوایی نیروها 353 4ـ زیرساخت عبور از منطقه آسیای مرکزی و جنوب قفقاز 366 5ـ امکانات پایگاه پشتیبانی متوسط 376 6ـ محیط عملیاتی 380 1ـ6ـ قفقاز جنوبی 384 2ـ6ـ آسیای مرکزی 389 7ـ محیط عملیاتی؛تأثیرات 399 8ـ توانایی‌های نظامی محلی 402 9ـ تأثیراتی برای نیروهای ایالات متحده؛ مقتضیات 407 10ـ نتیجه‌گیری 411 11ـ پی‌نوشت‌ها 418 فصل نهم: منابع کشمکش و راه‌های منتهی به دخالت آمریکا 433 1ـ مقدمه 435 2ـ آسیای مرکزی 441 1ـ2ـ قزاقستان 441 2ـ2ـ قرقیزستان 446 3ـ2ـ تاجیکستان 454 4ـ2ـ ترکمنستان 461 5ـ2ـ ازبکستان 468 6ـ2ـ کشمکش‌های فرامنطقه‌ای 477 3ـ قفقاز جنوبی 479 1ـ3ـ ارمنستان 479 2ـ3ـ آذربایجان 482 3ـ3ـ گرجستان 488 4ـ3ـ کشمکش‌های ماورای قفقاز 495 4ـ کشمکش‌های ماورای خزر 496 5ـ راه‌های منتهی به مناقشه و درگیری آمریکا 498 6ـ احتمال بروز کشمکش، شدت کشمکش و امکان اعزام نیروهای ارتش 499