کتاب برآورد استراتژیک آذربایجان : سرزمینی . سیاسی . فرهنگی -اجتماعی/ جلد اول با ورود به قرن بیست و یکم، دولت، ملت یا نظام‌های ملی با وجود به چالش کشیده شدن نقش بی‌بدیلشان در نظام بین‌المللی، هنوز مهم‌ترین بازیگران این عرصه هستند و رویدادهای مهم جهان را نظام‌های ملی رقم می‌زند و به رغم ایجاد و گسترش نهادها و سازمان‌های غیردولتی در سطح ملی، منطقه‌ای و خصوصاً بین‌المللی و تقویت نفوذ و قدرت آنان، هنوز میان قدرت و نفوذ چنین سازمان‌هایی، با وجود قدرت و نفوذ دولت، فاصلة قابل توجهی وجود دارد. اگرچه در حال حاضر، با توجه به انقلاب اطلاعاتی و ارتباطی، آشنایی با پدیده‌ها و مسائل مختلف از جمله مسائل مرتبط با امنیت (ملی و بین‌المللی) نسبت به گذشته آسان‌تر شده است؛ اما شناخت دقیق که مستلزم تصمیم‌گیری صحیح و به موقع بوده و ضرورت اجتناب‌ناپذیر دولت‌ها و کشورها در جهان کنونی است، مشکل‌تر و پیچیده‌تر شده‌است. در این خصوص، شناخت دولت‌ها و کشورها و آشنایی مستمر با اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های آنان به همراه توانمندی‌های و آسیب‌پذیری‌هایشان، از ابزار ضروری تصمیم‌گیری و تبیین برنامه‌های آتی هر کشور نسبت به دیگر کشورها یا مناطق مختلف جهان است. جمهوری اسلامی ایران به دلیل آن‌که در یکی از مناطق پنج‌گانة استراتژیک جهان واقع شده و هم‌چنین به لحاظ اهداف، علائق و منافع جهانی و نیز چالش‌ها و تهدیدات موجود، جزو کشورهایی است که به شدت نیازمند شناخت کشورهای پیرامونی خویش و دیگر کشورهای مهم بازیگر صحنة نظامی بین‌المللی هستند. در این راستا و برای تأمین این نیاز ضروری، تاکنون برخی سازمان‌ها و مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی، کارهای بسیاری (تحت عنوان‌های مختلف) انجام داده‌اند که هر کدام در جای خود قابل تقدیر است. مؤسسة تهران با توجه به اهمیت روز‌افزون تعمیق شناخت سیاستمداران، کارگزاران نظام سیاسی و هم‌چنین محققان و علاقه‌مندان، به منظور ایجاد زمینة مناسب برای تدوین استراتژی‌های امنیت ملی جمهوری اسلامی در برابر کشورهای هدف، پروژة برآورد استراتژیک کشورهای هدف را در دستور کار خود قرار داده است. برای اجرای این پروژه، ابتدا به کمک جمعی از متخصصان مسائل جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورمان، الگوی برآورد استراتژیک کشورهای هدف، در هشت بخش و بیش از 1200 محور طراحی و تنظیم شد. این الگو، مبنای گردآوری اطلاعات و تحقیق پیرامون کشور هدف قرار داده شده است و بر این اساس، برخی از مهم‌ترین کشورهای مرتبط با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ مانند: آمریکا، روسیه، پاکستان، ترکیه، عراق، عربستان، امارات، آذربایجان، ترکمنستان، مصر و اسرائیل در دستور کار مؤسسه قرار گرفت. کتاب برآورد استراتژیک ایالات متحده آمریکا (جلد اول) که شامل بخش‌های سرزمینی و سیاسی آن کشور بود، در بهار 1381 منتشر گردید. به‌دنبال آن، جلدهای نخست از برآوردهای استراتژیک اسرائیل، مصر و پاکستان انتشار یافت و هم‌اکنون پنجمین کتاب از این مجموعه تحت عنوان برآورد استراتژیک آذربایجان (جلد اول) که شامل بخش‌های سرزمینی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی این کشور است به کارشناسان و محققان این عرصه تقدیم می‌گردد. فهرست بخش اول: سرزمینی فصل اول: موقعیت سرزمینی 17 ۱ـ۱) موقعیت هندسی 17 ۲ـ۱) موقعیت طبیعی 20 فصل دوم: بررسی فضاسازی کشور 23 ۱ـ۲) الگوی پراکندگی شهرها 23 ۲ـ۲) الگوی پراکندگی روستاها 26 ۳ـ۲) مبنای جایابی پایتخت 28 ۴ـ۲) الگوی ارتباط زمینی، هوایی و دریایی 30 ۵ـ۲) میزان ارتباط نقاط مختلف کشور 31 ۶ـ۲) قطب‌های اصلی سیاسی، صنعتی و کشاورزی کشور 32 ۷ـ۲) الگوی فضایی مرز و داخل 33 ۸ـ۲) بررسی شکل‌واره فضایی کل کشور 34 ۹ـ۲) ارتباط فضاسازی و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی 35 ۱۰ـ۲) بررسی فضاهای آسیب‌پذیر و غیرآسیب‌پذیر در کشور هدف 36 ۱۱ـ۲) بررسی فضاسازی‌های درون‌زا و برون‌زا 37 ۱۲ـ۲) فضاهای مرکزگرا و مرکز گریز (مناطق فرهنگی و سیاسی) 39 ۱۳ـ۲) مشروعیت نظام سیاسی در بخش‌های مختلف کشور 40 فصل سوم: بررسی وسعت کشور 43 ۱ـ۳) میزان وسعت کشور 43 ۲ـ۳) فاصله دو نقطه مرزی 43 ۳ـ۳) بررسی تاریخی وسعت کشور 44 ۴ـ۳) علل گسترش و توسعة ارضی کشور 45 ۵ـ۳) بررسی تأثیرات وسعت کشور بر برخی عناصر اساسی 46 فصل چهارم: وضعیت توپوگرافی و طبیعی کشور 47 ۱ـ۴) ناهمواری‌های کشور 47 ۲ـ۴) ارتباط ناهمواری‌ها با پراکندگی فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی، فرهنگی و ارتباطات 48 ۳ـ۴) ارتباط ناهمواری‌ها با زمینه‌های واگرایی و همگرایی 50 ۴ـ۴) ارتباط ناهمواری‌ها با نفوذپذیری کشور 51 ۵ـ۴) پوشش گیاهی 51 ۶ـ۴) شناسایی شبکة آبها 53 ۷ـ۴) بررسی شکل کشور 57 فصل پنجم: بررسی جمعیت و شاخصه‌های آن 59 ۱ـ۵) تعداد جمعیت و رشد آن 59 ۲ـ۵) تراکم جمعیت 60 ۳ـ۵) جمعیت شهرنشین، روستانشین و کوچ‌نشین کشور 60 ۴ـ۵) ویژگی‌های سنی و جنسی جمعیت 61 ۵ـ۵) زبان کشور 64 ۶ـ۵) مذاهب کشور 65 ۷ـ۵) انگاره‌های قومی 67 ۸ـ۵) شناسایی گرایش‌های فرهنگی 68 ۹ـ۵) گرایش‌های اقتصادی جامعه 69 ۱۰ـ۵) درآمد سرانه و جمعیت 71 ۱۱ـ۵) بررسی آماری مهاجران و اتباع بیگانه 72 ۱۲ـ۵) بررسی جمعیت مناطق مرزی و رابطه آن با مرکز کشور هدف 75 فصل ششم: بررسی منابع طبیعی 77 ۱ـ۶) شناسایی منابع کانی 77 ۲ـ۶) منابع غیرکانی 78 ۳ـ۶) منابع انرژی‌زا 79 ۴ـ۶) اولویت‌بندی منابع فوق در کشور 82 فصل هفتم: بررسی قرارگیری نهادهای سیاسی و اجتماعی 85 ۱ـ۷) مناطق مؤثر کشور در ساخت و ترکیب‌بندی نهادهای سیاسی و اجتماعی 85 ۲ـ۷) نفوذ نهادهای سیاسی ـ اجتماعی دولتی و غیردولتی در مناطق مختلف کشور 87 ۳ـ۷) محل استقرار مهم‌ترین مراکز نظامی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، مذهبی،علمی و تکنولوژیک 88 ۴ـ۷) تقسیمات کشوری و تعداد آن 94 فصل هشتم: بررسی آسیب‌پذیری و مشکلات سرزمینی کشور 97 ۱ـ۸) در عرصه منابع طبیعی 97 ۲ـ۸) در عرصه آمایش سرزمین 98 ۳ـ۸) در عرصه جابه‌جایی و نقل مکان‌های درون کشوری 100 پی‌نوشت‌های بخش سرزمینی 101 بخش دوم: سیاسی فصل نهم: بررسی ساختار و ماهیت نظام سیاسی 111 ۱ـ۹) بررسی هرم سیاسی کشور آذربایجان 111 ۲ـ۹) سلسله مراتب ارتباط قوای اصلی 116 ۳ـ۹) پروسه تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در سلسله مراتب قوای سه‌گانه 117 ۴ـ۹) رژیم سیاسی کشور 118 فصل دهم: نقش و جایگاه هر یک از قوا در اداره کشور 121 ۱ـ۱۰) وظایف و اختیارات قوای اصلی 121 ۲ـ۱۰) شرایط انتخاب یا نصب و عزل روسای قوای اصلی کشور 127 فصل یازدهم: نخبگان و نظام سیاسی 131 حیدر علی‌اف 131 الهام علی‌اف 135 رسول قلی‌اف 137 آیاز مطلب‌اف 139 عیسی قنبر 141 فصل دوازدهم: بررسی قوانین کشور 143 1ـ12) بررسی قانون اساسی 143 ۱ـ۱ـ۱۲) فهرست عناوین فصول، بخش‌ها و مواد قانون اساسی جمهوری آذربایجان 144 ۲ـ۱ـ۱۲) مهم‌ترین مواد قانون اساسی 152 ۳ـ۱ـ۱۲) اصول تغییرناپذیر قانون اساسی 156 ۴ـ۱ـ۱۲) مکانیزم انجام تغییرات در قانون اساسی 157 ۲ـ۱۲) قوانین مرتبط با مطبوعات 159 ۳ـ۱۲) قوانین مرتبط با مسائل امنیتی 161 ۱ـ۳ـ۱۲) قانون وضعیت حقوقی (قانونی) خارجی‌ها و افراد فاقد تابعیت 161 ۲ـ۳ـ۱۲) قانون ورود و خروج به کشور و گذرنامه‌ها 163 فصل سیزدهم: بررسی دستگاه‌های امنیتی و انتظامی 165 ۱ـ۱۳) قراردادها و همکاری‌های امنیتی و انتظامی با کشورهای دیگر 166 ۲ـ۱۳) ساختار دستگاه‌های امنیتی و انتظامی آذربایجان 168 ۳ـ۱۳) مهم‌ترین چالش‌ها و موانع فراروی نیروهای انتظامی و امنیتی 170 ۴ـ۱۳) توانمندی‌ها و نقاط ضعف سازمان نیروهای انتظامی و امنیتی 173 فصل چهاردهم: احزاب و گروه‌های سیاسی 177 ۱ـ۱۴) سیر تحول احزاب و گروه‌های سیاسی 177 ۲ـ۱۴) شناسایی احزاب 179 حزب آذربایجان نوین 179 جبهه خلق آذربایجان 182 حزب مساوات 188 حزب استقلال ملی آذربایجان 194 حزب دموکرات آذربایجان 197 حزب لیبرال آذربایجان 199 حزب استقلال دموکراتیک آذربایجان 200 حزب سوسیال دموکرات آذربایجان 201 حزب هم‌میهن 202 حزب سرزمین مادری 203 حزب همبستگی هموطنان 204 حزب کمونیست آذربایجان 204 حزب صدای اسلام 205 حزب احرار 206 حزب رهایی ملی 207 حزب کارگر 207 حزب آزادی خلق 207 حزب دموکراتیک ملی آذربایجان 208 حزب دموکراتیک لزگی 208 فصل پانزدهم: برآورد سیاست داخلی و بررسی مهم‌ترین چالش‌ها، مشکلات و بحران‌های سیاسی آذربایجان 209 ۱ـ۱۵) مناقشه قره‌باغ 209 ۲ـ۱۵) احزاب سیاسی مخالف 218 ۳ـ۱۵) مناطق جغرافیایی مؤثر در سیاست داخلی 220 فصل شانزدهم: برآورد سیاست و روابط خارجی 223 ۱ـ ۱۶) اصول و مبانی سیاست خارجی 223 ۲ـ ۱۶)منافع و علائق منطقه‌ای 224 ۳ـ ۱۶) منافع و علائق آذربایجان در صحنه روابط بین‌الملل 226 ۴ـ ۱۶) روابط خارجی آذربایجان با کشورهای خارجی 227 ترکیه 227 روسیه 232 ایران 234 گرجستان 247 ارمنستان 248 ایالات متحده آمریکا 249 اسرائیل 251 فصل هفدهم: تهدیدات، آسیب‌پذیری‌ها، معضلات و مشکلات اساسی آذربایجان در عرصه سیاسی 255 ۱ـ۱۷) تهدیدات سیاسی کشورهای بیگانه 255 ۲ـ۱۷) آسیب‌پذیری مشکلات و معضلات اساسی آذربایجان در ابعاد مختلف سیاسی 258 پی‌نوشت‌های بخش سیاسی 261 بخش سوم: فرهنگی ـ اجتماعی فصل هجدهم: وضعیت فرهنگی آذربایجان 269 ۱ـ ۱۸) فرهنگ عمومی کشور 269 ـ آداب و رسوم 269 ـ سنت‌ها 272 ـ اعتقادات سنتی 276 ـ خرافات 279 ـ فولکلورشناسی 280 ۲ـ ۱۸) فرهنگ سیاسی 295 ۳ـ ۱۸) فرهنگ اجتماعی 297 مراکز و نهادهای فرهنگی 297 ـ سینما 297 ـ کتابخانه و کتاب 300 ـ نهادهای فرهنگی 302 ۴ـ۱۸) انحرافات و بزهکاری‌های اجتماعی 304 ۵ـ۱۸) نهاد خانواده 308 فصل نوزدهم: ادیان و مذاهب 311 ۱ـ۱۹) اسلام 312 ۲ـ۱۹) مسیحیت 318 ۳ـ۱۹) یهودیت 320 ۴ـ۱۹) سایر ادیان 321 فصل بیستم: اقلیت‌های قومی 323 ۱ـ۲۰) روس‌ها 324 ۲ـ۲۰) لزگی‌ها 324 ۳ـ۲۰) تالش‌ها 327 ۴ـ۲۰) آوارها 329 ۵ـ۲۰) ترک‌های ماسخاد 330 ۶ـ۲۰) تاتارها 332 ۷ـ۲۰) تات‌ها 334 ۸ ـ۲۰) تساخور (چاخور)ها 335 ۹ـ۲۰) کردها 336 فصل بیست و یکم: رسانه‌ها در آذربایجان 339 ۱ـ۲۱) رسانه‌های نوشتاری 339 ـ شناسنامه مهم‌ترین رسانه‌های نوشتاری 339 ـ تقسیم‌بندی‌ سیاسی مطبوعات آذربایجان 347 ـ گرایش‌های عمده سیاسی حاکم بر مطبوعات آذربایجان 349 ـ قوانین عمده و مهم مطبوعاتی و نحوه رسیدگی به تخلفات مطبوعاتی 351 ـ فرایند درخواست و راه‌اندازی نشریه 353 ۲ـ۲۱) رسانه‌های تصویری 354 فصل بیست و دوم: بررسی آموزش و پرورش و آموزش عالی در آذربایجان 363 ۱ـ۲۲) سیستم، ساختار و کارکرد نظام آموزش و پرورش و‌ آموزش عالی 363 ۲ـ۲۲) برخی از مهم‌ترین اساتید دانشگاه‌ها و شخصیت‌های فرهنگی 370 فصل بیست و سوم: تهدیدات، آسیب‌پذیری‌ها، معضلات و مشکلات فرهنگی ـ اجتماعی جمهوری آذربایجان 377 فصل بیست و چهارم: آذربایجان بعد از پنجمین انتخابات ریاست جمهوری 381 ۱ـ۲۴) پیش‌در آمد 381 ۲ـ۲۴) اوضاع سیاسی آذربایجان در آستانه انتخابات 383 ۳ـ۲۴) نحوه برگزاری و نتیجه انتخابات 392 ۴ـ۲۴) تحولات سیاسی بعد از انتخابات 395 پی‌نوشت‌های بخش فرهنگی ـ اجتماعی 415 نمایه‌ها 419